از صفر تا صد پلاستیک‌ ها: آشنایی با برخی اصطلاحات دنیای پلیمر

جهان پلاستیک‌ها پر از اصطلاحات گیج‌کننده است. حتی آن دسته از افرادی که بیشترین مصرف پلاستیک را دارند، به‌سختی می‌توانند در مورد آن نظر بدهند. در این مطلب به معرفی واژه‌نامه‌ای پرداخته‌ایم که بعضی از این اصطلاحات را توضیح داده است:

افزودنی‌ها یا Additives

در طول فرآیند ساخت پلاستیک، برخی ترکیبات شیمیایی به آن افزوده می‌شود تا این محصول از استحکام و ایمنی بیشتری برخوردار باشند. ضمن این که خواصی مانند انعطاف‌پذیری بیشتر یا کم‌تر توسط افزودنی‌ها تعیین خواهد شد. مواد ضدعفونی کننده‌ی آب، تاخیراندازهای شعله، سختی‌گیرها، نرم‌کننده‌ها، رنگدانه‌ها و مهار کننده‌های UV از افزودنی‌های مشترک در بیشتر پلاستیک‌ها هستند. برخی از این مواد افزودنی ممکن است حاوی مواد سمی بالقوه هم باشند.

زیست‌تخریب‌پذیر یا Biodegradable

یک محصول زیست‌تخریب‌پذیر باید طی یک دوره‌ی زمانی معین از طریق میکروارگانیسم‌ها به مواد خام طبیعی تبدیل شود. زیست‌تخریب بودن یک ماده مفهومی فراتر از تجزیه شدن یا ضعیف شدن ساختار آن دارد. از این رو، وقتی گفته می‌شود که این پلاستیک تجزیه‌پذیر است، به این معنا است که قابلیت تبدیل شدن به قطعات کوچک‌تر پلاستیک را دارد. تا کنون هیچ استانداردی برای مفهوم زیست‌تخریب‌پذیر استفاده نشده است و گاهی اوقات تولیدکنندگان پلاستیک، تعریف متناقضی از این واژه ارایه می‌دهند. در حال حاضر، در بعضی مناطق استفاده از برچسب زیست‌تخریب‌پذیر ممنوع شده است. این ممنوعیت تا زمانی که استانداردی برای آن تعریف شود، ادامه دارد.

بیوپلاستیک‌ها یا Bioplastics

این اصطلاح شامل طیف گسترده‌ای از پلاستیک‌ها می‌شود که ترکیبی از سوخت‌های فسیلی و مواد زیستی هستند. این نوع پلاستیک، زیست‌تخریب‌پذیر شمرده می‌شود. در حالی که پلاستیک‌هایی که بر پایه‌ی مواد زیستی ساخته شده‌اند، زیست‌تخریب‌پذیر نیستند. به‌عبارتی دیگر، هیچ تضمینی وجود ندارد که یک بیوپلاستیک از منابع سوختی غیرفسیلی یا غیر سمی ساخته شود و حتما زیست‌تخریب‌پذیر باشد.

قابلیت کمپوست شدن؛ Compostable

یک شی به شرطی قابلیت کمپوست شدن را دارد که بتواند در محیط کمپوست مناسب، به عناصر طبیعی خود تجزیه شود. بعضی از پلاستیک‌ها قابلیت کمپوست شدن را دارند. با این حال این موضوع به آن معنا نیست که می‌توانند در هر شرایطی به کمپوست تبدیل شوند. زیرا برای زیست‌تخریب‌پذیری کامل نیاز به گذر مدت زمان خاص و گرمای بسیار بالاتر دارند.

استانداردها و گواهینامه‌هایی در خصوص پلاستیک‌های قابل کمپوست وجود دارند. اما بیشتر آن‌ها تنها در مقیاس صنعتی اعتبار دارند؛ شرایطی که حداقل آن دمای ۱۳۰ درجه‌ی سانتی‌گراد است. پلاستیک‌های قابل کمپوست، بخشی از برنامه‌ی استفاده از بقایای مواد غذایی در شهرهای بزرگی مانند سیاتل، مینیاپولیس و نیویورک هستند.

لوازم ماهیگیری Ghost nets/fishing/gear

اغلب ابزار ماهیگیری از پلاستیک ساخته شده است و بسیاری از آن‌ها در محیط دریاها و اقیانوس‌ها رها شده‌اند. این ابزار شامل تورهای ماهیگیری، تله‌ها، شناورها و دیگر لوازم است. بقای این ابزارها می‌تواند تهدیدی برای زندگی لاک‌پشت‌ها، نهنگ‌ها، کوسه‌ها، دلفین‌ها، ماهی‌ها و مرغان دریایی باشد؛ ضمن این که قابلیت کشتن مرجان‌ها را هم دارد. بنا بر نتایج یک برآورد، سالانه صدها هزار تن از ابزارهای ماهیگیری در اقیانوس‌ها باقی می‌مانند.

میکروپلاستیک‌ها یا Microplastics

میکروپلاستیک‌ها، ذرات پلاستیکی هستند که بزرگ‌ترین بعد آن‌ها کم‌تر از ۵ میلی‌متر است. دو نوع میکروپلاستیک وجود دارد: اولیه و ثانویه؛ میکروپلاستیک‌های اولیه شامل قرص‌های رزینی هستند که در کارخانجات برای تولید محصولات پلاستیکی ذوب می‌شوند. این میکروپلاستیک‌ها به عنوان ساینده در لوازم آرایشی، صابون و خمیر دندان کاربرد دارند. میکروپلاستیک‌های ثانویه ناشی از متلاشی شدن اجزای پلاستیکی بزرگ‌تر هستند. در این مورد می‌توان میکروفیبرهایی را مثال زد که در ساخت منسوجاتی مانند پلی‌استر، نایلون، اکریلیک و غیره استفاده می‌شوند. استهلاک و شستشوی این پارچه‌ها باعث ورود میکروفیبرها به آب و هوا خواهد شد.

زباله‌‌دان‌های اقیانوسی: Ocean garbage patches

زباله‌های موجود در اقیانوس‌ها به‌دلیل چرخاب‌های اقیانوسی جمع‌آوری می‌شوند. در چرخاب‌های بزرگ‌تر، این زباله‌ها می‌توانند زباله‌دانی به مساحت یک میلیون مایل مربع تشکیل دهند. اکثر این زباله‌ها، مواد پلاستیکی هستند.

پلی اتیلن PET

PET، یا پلی اتیلن ترفتالات، یکی از عمده‌ترین پلیمرها یا پلاستیک‌های موجود است. این پلاستیک، ساختاری شفاف، مستحکم و سبک داشته و متعلق به خانواده‌ی پلی‌استرها است. از پلی‌اتیلن برای ساخت وسایل معمولی خانگی مانند الیاف، پارچه، بطری‌های نوشیدنی و ظروف مواد غذایی استفاده می‌شود.

پلیمرها Polymers

پلاستیک‌ها را می‌توان همان پلیمرها تعریف کرد: قطعات کوچکی که به یکدیگر متصل شده‌اند و بلوک‌های کوچکی را ساخته‌اند. شیمی‌دان‌ها به هر کدام از این بلوک‌ها مونومر می‌گویند. مونومرها هم از گروه‌های اتمی مشتق شده از محصولات طبیعی یا مصنوعی مواد شیمیایی اولیه مانند نفت، گاز طبیعی یا زغال‌سنگ حاصل می‌شوند. برای بعضی از پلاستیک‌ها مانند پلی‌اتیلن، واحد تکرار شونده می‌تواند تنها یک اتم کربن و دو اتم هیدروژن باشد. برای دیگر پلاستیک‌ها مانند نایلون، واحد تکرار شونده بیش از ۳۸ نوع اتم دارد. هنگام اتصال مونومرها به یکدیگر، محصول سبک و بادوامی حاصل می‌شود که از یک سو مفید و از سوی دیگر معضل طبیعت است.

سیستم بازیافتی تک جربانی Single-stream recycling

سیستمی که در آن، تمام مواد قابل بازیافت مانند روزنامه، مقوا، پلاستیک، فلز و شیشه به منظور بازیابی در یک محفظه قرار می‌گیرند. این مواد قابل بازیافت به وسیله‌ی ماشین‌آلات یا روش‌های دستی مرتب و دسته‌بندی می‌شوند. چنین رویکردی جوانب مثبت و منفی مخصوص به خود را دارد. نظر حامیان این پروژه این است که مشارکت عموم را در خصوص بازیافت افزایش می‌دهد. اما مخالفان آن می‌گویند که چنین اقدامی باعث انتشار بیشتری آلودگی را در پی دارد. زیرا در این حالت، قسمتی از مواد قابل بازیافت در حین پردازش به زباله تبدیل می‌شوند و هزینه‌ی فرآوری آن‌ها گران‌تر تمام خواهد شد.

پلاستیک‌های یکبار مصرف Single-use plastics

پلاستیک‌های یکبار مصرف همان کیسه‌های نایلونی نازک موجود در سوپرمارکت‌ها و و پوشش‌های بسته‌بندی مواد غذایی هستند. تقریبا ۴۰ درصد از تمام پلاستیک‌های غیر فیبری برای بسته‌بندی استفاده می‌شود. محققان محیط زیست، اغلب اوقات مردم را تشویق می کنند تابه جای استفاده از این پلاستیک‌ها، از اقلام چندمنظوره که دوام بیشتری دارند، استفاده کنند.