هرم مازلو؛ آشنایی با ۵ سطح سلسله مراتب نیازهای انسان از دید مازلو

به گفته آبراهام مازلو، روانشناس معروف، هر اقدامی که انجام می‌دهیم انگیزه‌ای خاص دارد که هدف نهایی آن دستیابی به نیازهای فردی است.

سلسله مراتب نیازهای انسان مازلو
مازلو برای اولین بار مفهوم خود از سلسله مراتب نیازهای انسان را در مقاله خود در سال ۱۹۴۳ با عنوان “نظریه انگیزه انسانی” و کتاب بعدی خود “انگیزه و شخصیت” عنوان کرد. این سلسله مراتب نشان می‌دهد که افراد قبل از اینکه سراغ نیازهای بزرگ‌تر خود بروند، برای برآوردن نیازهای اساسی خود انگیزه دارند.

در حالی که برخی از مکاتب فکری موجود در آن زمان تمایل داشتند بر روی رفتارهای مشکل ساز انسان تمرکز کنند، اما مازلو بیشتر علاقه‌مند به یادگیری در مورد چیزهایی بود که مردم را خوشحال می‌کند و کارهایی که برای رسیدن به آن هدف انجام می‌دهند.

مازلو به عنوان یک انسان‌گرا، معتقد بود که مردم میل ذاتی به خودشکوفایی دارند، به این معنا که دوست دارند تا به بهترین خود برسند. با این حال، برای دستیابی به این هدف، تعدادی نیاز اساسی مانند نیاز به غذا، ایمنی، عشق و عزت نفس باید در آنها برآورده شود.

به همین خاطر، پنج سطح مختلف از سلسله مراتب نیازهای مازلو به وجود آمد. بیایید نگاهی دقیق‌تر به نیازهای مازلو بیندازیم که از پایین‌ترین سطح شروع می‌شود، که به عنوان نیازهای فیزیولوژیکی شناخته می‌شود.

مروری بر نیازها

سلسله مراتب مازلو اغلب به صورت یک هرم نمایش داده می‌شود. پایین‌ترین سطح هرم از ابتدایی‌ترین نیازها تشکیل شده است، در حالی که پیچیده‌ترین نیازها در راس هرم قرار دارند.

نیازهای پایین هرم نیازهای فیزیکی اولیه از جمله نیاز به غذا، آب، خواب و گرما هستند. هنگامی که این نیازها در پایین‌ترین سطح هرم برآورده شد، افراد می‌توانند به سطح بعدی نیازها، که برای ایمنی و امنیت است، حرکت کنند.

با پیشرفت افراد در هرم، نیازها شکل و حالت روحی و اجتماعی به خود می‌گیرند. با پیشرفت در هرم، نیاز به عشق، دوستی و صمیمیت اهمیت پیدا می‌کند.

نقطه بالایی هرم، نیاز به احترام شخصی و احساس موفقیت در اولویت قرار دارد. مازلو نیز مانند کارل راجرز بر اهمیت خودشکوفایی تاکید داشت که این ویژگی شرایط رشد و توسعه فردی را فراهم می‌کند.

نیازهای ناشی از کمبود در مقابل نیازهای رشد فردی
مازلو معتقد بود که این نیازها شبیه غرایز هستند و نقش عمده‌ای در رفتار افراد ایفا می‌کنند. نیازهای فیزیولوژیکی، امنیتی، اجتماعی و احترامی نیازهای ناشی از کمبود هستند که به دلیل محرومیت به وجود می‌آیند.
ارضای این نیازها برای جلوگیری از درگیر شدن با احساسات منفی یا عواقب ناخوشایند، بسیار مهم است.

مازلو بالاترین سطح هرم را نیازهای رشد فردی نامیده است. این نیازها از کمبود ناشی نمی‌شوند، بلکه بیشتر از میل به رشد فردی ناشی می‌شوند.

در حالی که این نظریه به طور کلی به عنوان یک سلسله مراتب نسبتاً سفت و سخت به تصویر کشیده می‌شود، اما مازلو خاطر نشان کرده که رعایت ترتیب در دستیابی به این نیازها به هیچ عنوان تضمین کننده موفقیت و رشد فردی نیست.

 به عنوان مثال، وی خاطر نشان کرد که برای برخی افراد، نیاز به عزت نفس مهم‌تر از نیاز به عشق است. برای برخی دیگر نیز، ممکن است نیاز به خودشکوفایی مهم‌تر از نیازهای فیزیولوژیکی باشد.

نیازهای فیزیولوژیکی
نیازهای فیزیولوژیکی تقریبا همان نیازهایی هستند که در تمام افراد وجود دارد و در واقع، این نیازها برای ادامه بقای ما حیاتی هستند. چند نمونه از نیازهای فیزیولوژیکی عبارت‌اند از:

• غذا
• آب
• نفس کشیدن
• حفظ تعادل

علاوه بر نیازهای اولیه مانند تغذیه، هوا و دما، نیازهای فیزیولوژیکی شامل مواردی مانند سرپناه و لباس نیز می‌شود. مازلو همچنین تولید مثل جنسی را در این سطح از سلسله مراتب نیازها قرار داده است؛ زیرا برای بقا، نیاز به تکثیر حیاتی به شمار می‌آید.

امنیت و نیازهای ایمنی
در سطح دوم سلسله مراتب نیازهای مازلو، نیازها کمی پیچیده‌تر می‌شود. در این سطح، نیاز به امنیت و ایمنی اولویت اصلی انسان به شمار می‌آید.

مردم خواهان کنترل و نظم در زندگی خود هستند. بنابراین، نیاز به ایمنی و امنیت تا حد زیادی به رفتارها در این سطح کمک می‌کند. برخی از نیازهای اساسی امنیت و ایمنی عبارت‌اند از:

• امنیت مالی
• سلامتی و تندرستی
• ایمنی در برابر حوادث و آسیب‌ها

یافتن شغل، دریافت بیمه درمانی و مراقبت‌های بهداشتی، پس انداز مالی و نقل مکان به محله‌ای امن‌تر، همگی نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که انگیزه آنها نیازهای امنیتی و ایمنی هستند.

دو سطح نیازهای فیزیولوژیکی و امنیتی با هم چیزی را تشکیل می‌دهند که اغلب به عنوان نیازهای اساسی انسان از آن یاد می‌شود.

نیازهای اجتماعی
نیازهای اجتماعی در سلسله مراتب مازلو شامل مواردی مانند عشق، حس پذیرش و تعلق می‌شود. در این سطح، رفتار انسان بر پایه نیاز به روابط عاطفی شکل می‌گیرد. برخی از مواردی که این نیاز را برآورده می‌کند عبارت‌اند از:

• دوستی‌ها
• روابط عاشقانه
• خانواده
• گروه‌های اجتماعی
• انجمن‌ها
• سازمان‌ها و مکان‌های مذهبی

برای جلوگیری از مشکلاتی مانند تنهایی، افسردگی و اضطراب، مهم است که افراد احساس کنند که دیگران آنها را دوست دارند و در واقع پذیرفته شده‌اند.

روابط شخصی با دوستان، خانواده و دیگر افراد در حس کردن این پذیرش نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ این حس را می‌توان با مشارکت در گروه‌ها به دست آورد، که ممکن است شامل گروه‌های مذهبی، تیم‌های ورزشی، کتابخانه‌ها و سایر فعالیت‌های گروهی شود.

عزت نفس و احترام
در سطح چهارم سلسله مراتب مازلو نیاز به احترام و عزت نفس دیده می‌شود. هنگامی که نیازهای سه سطح قبل برآورده شد، نیاز به احترام انگیزه بسیاری از رفتارهای انسانی خواهد شد.

در این مرحله، جلب احترام و مورد قدرانی قرار گرفتن توسط دیگران اهمیت بسیاری پیدا می‌کند. مردم کارها را انجام می‌دهند تا توسط افرادی مورد قدردانی قرار بگیرند و تشویق شوند.

این احترام و قدردانی، علاوه بر اینکه حس خوبی در این افراد ایجاد می‌کند، باعث می‌شود که عزت نفس در آنها نیز افزایش پیدا کند.

مردم باید احساس کنند که برایشان ارزش قائل هستید و احساس کنند که به دنیا کمک می‌کنند.

مشارکت در فعالیت‌های شغلی، موفقیت‌های تحصیلی، مشارکت در فعالیت‌های ورزشی یا تیمی و سرگرمی‌های شخصی، همگی می‌توانند نقش مهمی در برآورده شدن این نیاز داشته باشند.
افرادی که احترام ببیند و عزت نفس آنها افزایش پیدا کند، به مرور به توانایی‌های خود پی می‌برند و از آنها مطمئن می‌شوند.

کسانی که فاقد عزت نفس هستند و از دیگران احترام نمی‌بینند، به مرور می‌توانند احساس حقارت را در خود مشاهده کنند. احترام و تحسین شدن در اجتماع، دو مقوله‌ای هستند که در کنار هم به عنوان نیازهای روانی سلسله مراتب شناخته می‌شوند.

نیازهای خودشکوفایی
در بالاترین نقطه از هرم سلسله مراتب مازلو، نیاز به خودشکوفایی قرار دارد. مازلو با قرار دادن این نیاز در بالاترین نقطه از هرم، قصد داشت تا نشان دهد که این نیاز می‌تواند افراد را به بهترین خود برساند و در این باره توضیح داده:

«آنچه آنسان می‌تواند باشد، باید بشود».

با توجه به تعریف مازلو از خودشکوفایی، می‌توان این نیاز را اینگونه تعریف کرد که استفاده کامل از استعدادها، قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و غیره منجر به خودشکوفایی می‌شود. افراد با برآورده کردن چنین نیازی، بهترین خود را نشان می‌دهند و در واقع کاری را کردند که توانایی انجام آن را داشتند و باید انجام می‌دادند. آن‌ها افرادی هستند که در حد توان خود رشد کرده‌اند یا در حال رشد هستند.

نقد نظریه مازلو
نظریه مازلو هم در حوزه روانشناسی و هم  در حوزه‌های دیگر بسیار محبوبیت پیدا کرد. از این نظریه در آموزش  و حتی در کسب و کارها بسیار استفاده می‌شود. نظریه مازلو در عین محبوبیت، بدون انتقاد نیز نبوده است. انتقادهایی که به این نظریه شده است، عبارت‌اند از:

نیازها از یک سلسله مراتب پیروی نمی‌کنند: در حالی که برخی تحقیقات از نظریه مازلو حمایت می‌کنند، اما اکثر تحقیقات نتوانسته‌اند ایده سلسله مراتبی بودن نیازها را اثبات کنند.

وهبا و بریدول گزارش کردند که شواهد کمی برای رتبه بندی این نیازها در نظریه مازلو وجود دارد و حتی شواهد کمتری مبنی بر اینکه این نیازها در یک نظم سلسله مراتبی قرار دارند، وجود دارد.

آزمایش این نظریه دشوار است: سایر انتقادات به نظریه مازلو اشاره می‌کنند که آزمایش علمی در مورد از آنچه او به عنوان خودشکوفایی تعریف کرده، دشوار است.
تحقیقات او در مورد خودشکوفایی نیز مبتنی بر نمونه بسیار محدودی از افراد بوده است.
چرا سلسله مراتب مازلو تأثیرگذار است؟
صرف نظر از این انتقادات، سلسله مراتب نیازهای مازلو بخشی از یک تغییر مهم در روانشناسی است. روانشناسی انسان‌گرای مازلو به جای تمرکز بر رفتار و رشد غیرعادی، بر رشد افراد به شکل سالم متمرکز بود.

در حالی که تحقیقات نسبتا کمی در حمایت از این نظریه وجود داشت، اما سلسله مراتب نیازها هم در روانشناسی و هم در خارج از آن مشهور شد و البته به محبوبیت دست پیدا کرد.
در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ منتشر شد، محققان دانشگاه ایلینویز تصمیم گرفتند سلسله مراتب را آزمایش کنند.

آنچه آنها کشف کردند این بود: در حالی که برآورده شدن نیازها به شدت با شادی ارتباط داشت، اما مردم از سراسر جهان و با فرهنگ‌های متفاوت گزارش کردند که خودشکوفایی و نیازهای اجتماعی حتی زمانی که بسیاری از اساسی‌ترین نیازها برآورده نشده بودند، از درجه اهمیت بسیار بیشتری برخوردار بودند.

چنین نتایجی نشان می‌دهد که اگرچه این نیازها می‌توانند محرک‌های قدرتمندی برای رفتار انسان باشند، اما لزوماً شکل سلسله مراتبی را که مازلو توصیف کرد، ندارند.

اجرای سلسله مراتب نیازهای مازلو در کار
همان‌طور که از سلسله مراتب نیازهای مازلو می‌توانید در زندگی شخصی بهره ببرید و به شکوفایی برسید، این امکان برای شما فراهم است که در زندگی حرفه‌ای نیز از آن بهره ببرید.

یک کارفرما می‌تواند راه‌هایی برای برآورده کردن بسیاری از این نیازها ارائه دهد، اما شما همچنین باید بدانید که چگونه نیازها می‌توانند بر موفقیت شما اثر بگذارند. به عنوان مثال، اگر حس می‌کنید که از جمع‌ها ترد می‌شوید و در واقع آن حس پذیرش را ندارید، موقعیت شغلی در بخش فروش می‌توانید این نیاز شما را برآورده کند و شما را به چالش بکشاند.

برای اینکه به بالاترین سطح هرم یعنی خودشکوفایی برسید، باید از مهارت‌ها، توانایی‌ها و دانش خود استفاده کنید.
معمولا کارمندان حرفه‌ای و موفق در سازمان‌ها، آنهایی هستند که توانستند به خودشکوفایی برسند.

توانایی شناسایی نیازهای خود و اطمینان از برآورده شدن آنها، می‌تواند به شما در افزایش شانس موفقیت خود کمک کند. زمانی که احساس امنیت، حمایت، احساس تعلق و خودشکوفایی می‌کنید، نگرش شما ممکن است بر اطرافیانتان در محل کار نیز تأثیر بگذارد.

وقتی تمام تیم این حس را داشته باشند، می‌توانند روی یکدیگر اثر مثبت بگذارند و به این ترتیب بهره‌وری در محل کار بسیار افزایش پیدا می‌کند.

بسیاری از کارفرمایان از انگیزه پایین کارمندان خود گله دارند. با سرمایه گذاری درست روی شاد کردن کارمندان و تزریق انرژی مثبت در محل کار، می‌توان انگیزه و بهره‌وری را در محل کار افزایش داد و در نهایت موفقیت را در کارها مشاهده کرد.
منبع
 

ویکی پلاست | مرجع بازار صنعت پلاستیک