سامانه نیما چقدر در یکپارچه سازی نظام ارزی موثر است؟

سامانه «نیما» یا «نظام یکپارچه‌ی معاملات ارزی» با هدف تسهیل تامین ارز، ایجاد فضای امن برای خریداران و فروشندگان ارز و امکان ایجاد فضای رقابت صرافان برای تامین ارز متقاضیان قرار است از اوایل خرداد ماه توسط بانک مرکزی راه‌اندازی شود.

در این سامانه واردکنندگان کالا و خدمات به عنوان متقاضیان ارز، صادرکنندگان کالا و خدمات به عنوان عرضه کننده ارز، واسطه گران شامل بانک‌ها و صرافی‌ها که منابع را از سمت عرضه کنندگان به متقاضیان هدایت می‌کنند و نقش سیاستگذار ارزی حضور دارند.

نیما به دنبال چیست؟

بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، سال گذشته ۲۷ میلیارد دلار سرمایه از ایران خارج شد. «محمدرضا پورابراهیمی» رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس معتقد است که ارز به چند روش از کشور خارج شده است؛ نخست اینکه صادراتی صورت‌گرفته که ارز آن به کشور بازنگشته و روش دوم اینکه کالایی ثبت سفارش شده اما وارد کشور نشده است. بیش‌اظهاری و کم‌اظهاری سبب خروج ارز از کشور شده است.

به این ترتیب اهمیت سامانه نیما که یکی از اهداف آن یکپارچه سازی نظام ارزی است، مشخص می‌شود. سوال اینجاست که سامانه نیما تا چه اندازه می‌تواند در آرام شدن بازار ارز موثر باشد؟ «نیما امیرشکاری» کارشناس بانکداری الکترونیک در پاسخ به همین پرسش به دیجیاتو می‌گوید:

«این سامانه می‌تواند اطلاعات پراکنده را نظم دهی کند. ورودی و خروجی‌های ارز را که به درستی شناسایی نمی‌شود یا اگر شناسایی شد زمان بندی مناسبی برای آنها نداریم شناسایی می‌کند. یعنی افرادی که صادرات کرده‌اند زمانی ارز به دستش می‌رسد که شخصی دیگر قصد دارد واردات انجام دهد.

تنظیم و شناسایی مبادی و مقاصدی که ورود و خروج ارز انجام می‌شود، کار سامانه است که ناخواسته باعث مقداری تعدیل در بازار سنتی ما خواهد شد. اما سامانه نمی‌تواند به جای مسئولان نرخ ارز را تعدیل کند، این انتظار دور ذهن است.»

این سامانه با همکاری صرافی‌ِ بانک‌ها آغاز به کار خواهد کرد منتها این احتمال وجود دارد که سایر صرافی‌ها عضو این سامانه نشوند. امیرشکاری درباره تبعات این موضوع توضیح داد:

«اقتصاد ایران، آزاد نیست و هرجایی از دنیا که اقتصاد باز و آزاد نباشد، بازار سیاه به وجود خواهد آمد. چون بخشی از بازار از حالت شفاف و قانونی خارج خواهد شد.

اما اگر اقتصاد آزاد باشد خودش عرضه و تقاضا را تنظیم می‌کند، درغیر این صورت قسمتی از عرضه و تقاضا وارد بازار سیاه خواهد شد. تا زمانیکه اقتصاد آزاد نباشد، بخشی از بازار غیر شفاف خواهد بود. صرافی‌ها نیز بخشی از این بازار غیر شفاف را تشکیل خواهند داد.»

آنطور که مسئولان وعده داده‌اند قرار است در سامانه نیما دلار با قیمت 4200 تومان عرضه شود. با این حال در بازار و صرافی‌های آزاد نرخ دلار شناور است و از این مبلغ فراتر رفته. امیرشکاری معتقد است سامانه نیما توان مقابله با بازار آزاد را ندارد،

به علاوه این اتفاق به ضرر صادرکننده خواهد بود چون زمانیکه صادر کننده شاهد تفاوت قیمت ارز در بازار آزاد و سامانه نیما باشد، ترجیح می‌دهد تا آنجاکه ممکن است کالای خود را صادر نکند یا اگر قصد صادرات دارد، پول بدست آورده را از طریق قاچاق و نه سامانه نیما وارد کند. بنابراین بازرگان را از بخش شفاف بازار خارج خواهد کرد:

«زمانیکه ارزش ریال کاهش پیدا می‌کند برگترین مزیت برای ما رونق دادن به صادرات است اما چنین تصمیم‌گیری‌هایی موجب تضعیف صادرات می‌شود و این به ضرر ماست. سامانه نیما برای شفاف سازی و نظم دهی بسیار خوب است اما با قیمت گذاری که به این صورت اتفاق می‌افتد، از صادرات جلوگیری می‌کند و بازرگانان را به سمتی سوق می‌دهد که ارز خود را حفظ کنند تا بازار به وضعیت تعادل برسد.»

آنچه بانک مرکزی در مورد نیما می‌گوید
تا امروز تبادلات رسمی کشور تنها به دو شکل تأمين ارز انجام می‌شود. اول تأمين ارز بخشی از واردات به واسطه بانک‌ها که واردکننده ثبت سفارش را انجام می‌دهد و بانک مرکزی از طریق پرتال ارزی ارز را تأمين می‌کند و باتوجه به روابط کارگزاری میان بانک‌های ایران و سایر کشورها، پرداخت‌ها به فروشندگان خارجی صورت می‌گیرد.

در روش غیربانکی یا روش به غلط مصطلح شده «بدون انتقال ارز » هیچ یک از بانک‌های تجاری و یا تخصصی کشور به عنوان بانک عامل در پرداخت بهای کالای وارداتی دخیل نیستند و این امر از طريق صرافی‌ها انجام می‌گیرد و اين موضوع عمدتا از تحريم‌های تحميلی به شبکه بانکی نشأت گرفته است.

اما در سامانه «نیما» که از بهمن ماه سال گذشته به شکل آزمایشی راه اندازی شده، بازرگانان نیاز های ارزی خود تحت عنوان درخواست تامین ارز که شامل اطلاعاتی اعم از مشخصات کلی درخواست خرید ارز، اطلاعات ارز درخواستی، مشخصات حساب مقصد برای حواله، مشخصات متقاضی و ...می‌شود را در این سامانه ثبت می‌کنند.

سپس این اطلاعات برای تامین کنندگان مجاز نمایش داده می‌شود و آنها پس از مشاهده درخواست‌ها می‌توانند پیشنهادات‌شان را درباره تأمين ارز  با قیمت مورد نظر خود ثبت کنند. در نهایت اگر پیشنهاد توسط بازرگان انتخاب شود، فرآیند تکمیل و ارز موردنیاز تامین می‌شود.

در این سامانه بازرگان مختار است مقرون به صرفه‌ترین پیشنهاد را برای تأمين ارز کالای وارداتی خود انتخاب کند. در مرحله بعد مابه ازای ريالی ارز در حسابی که صراف انتخاب شده معرفی کرده است توسط بازرگان از طریق سامانه نیما و یا از طریق شعب بانک‌ها واریز می‌شود و صراف زمانی که اطمینان حاصل کرد معادل ریالی به حساب وی واریز شده است، در سامانه درخواست تأمين ارز را تایید می‌کند و مرحله پرداخت ارز به فروشنده خارجی را شروع می‌کند.

برای پرداخت وجوه (تسویه) میان بازرگان و صراف‌ها، روی این سامانه امكان پرداخت الكترونیكی نیز در نظر گرفته شده است اما باتوجه به حجم بالای تراكنش‌ها و بالا بودن مبالغ فعلا سامانه ساتنا درنظر گرفته شده است.

چند قدم قبل از نیما
سامانه نیما پیوندی‌ست میان دو سامانه «جامع تجارت» که بازرگانان در آن ثبت سفارش می‌کنند و سامانه «سنا» که صرافان در آن درخواست‌های خرید و فروش ارز را مشاهده می‌کنند.

در ابتدای کار بازرگانان باید سفارشات غیربانکی خود را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. بانک مرکزی هم بر اساس آیین ‏نامه اجرایی مواد 5 و 6 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، موظف است با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت از سامانه ارزی بهره ‏برداری کند. بدین ترتیب تمام درخواست‌های بازرگانان در سامانه جامع تجارت ثبت و در اختیار سامانه نیما قرار می‌گیرد.

صرافی‌هایی که از طریق سنا به درخواست‌های خرید یا فروش ارز دسترسی دارند، می‌توانند از خدمات رایگان نیما برای برقراری ارتباط با متقاضیان، ارائه پیشنهاد و جذب تقاضاها، بدون نیاز به مراجعه حضوری استفاده کنند.

دو قانون مهم
توجه به این نکته ضروری ست که طبق قوانین بانک مرکزی بانک‌ها علاوه بر انجام حواله توسط خود می توانند پس از تشکیل پرونده و اخذ تعهد از وارد کننده، نسبت به ثبت درخواست ارز به صورت حواله در سامانه نیما و همچنین حواله ارز از طریق صرافی ها اقدام کنند. همچنین تمام صادرکنندگان موظفند ارز حاصل از صادرات را به جز مواردی که صرف واردات توسط خود، بازپرداخت بدهی ارزی و یا سپرده گذاری می کنند، از طریق سامانه نیما به بانک ها و صرافی های مجاز بفروشند.

خدمات نیما
در فاز نخست، ثبت درخواست ها برای ارزهای یورو و یوآن امکان پذیر بود اما هم اکنون امکان درخواست برای تمامی ارزها به جز وون کره جنوبی، بات تایلند و ین ژاپن فراهم شده است.

در این سامانه ضوابط مربوط به تأمین ارز برای مسافران به خارج از کشور، دانشجویی و درمانی و سایر موارد در مبادی خروجی نیز فراهم شده است. این طرح با همکاری صرافی بانك ها كلید خورده و قرار است با فراهم شدن شرایط لازم، صرافی های غیربانكی نیز به این سامانه بپیوندند.

آنطور که مشخص است سامانه نیما موجب شفاف سازی در واردات و صادرات می‌شود و می‌تواند جایگزین تصمیم گیری‌های یک شبه شود. حتی دولت هم می‌تواند به آن استناد کرده و برنامه ریزی کند اما آنچه باید بیشتر مورد توجه مسئولان و برنامه‌ریزان قرار گیرد، نرخ گذاری در سامانه نیماست.

نمی‌توان از بازرگانان و صرافان انتظار داشت که نرخ واردات و صادرات یکسان کار کنند چراکه تمامی آنها فعالان اقتصادی و به دنبال منافع مالی هستند و به نظر می‌رسد با این سیاست گذاری صادرات کشور نیز همانند تولید داخلی تضعیف شود.

منبع: دیجیاتو