شاه راه‌های فرار مالیاتی کی بسته می‌شوند؟

به گزارش خبرنگار مهر، داستان شکل‌گیری حساب‌های اجاره‌ای در نظام بانکی ایران هنوز هم به پایان نرسیده است؛ این قصه همچنان ادامه دارد و بازیگران آن، علیرغم اینکه سایه سنگین نظارت‌ها را بر سر خود احساس می‌کنند؛ اما منافع ماندگاری‌شان آنقدر زیاد است که ریسک بالای کار را باز هم به جان می‌خرند و به کار خود ادامه می‌دهند.

دو روی سکه حساب‌های اجاره‌ای

در این میان دولت‌های مختلف هم اگرچه بارها و در مقاطع مختلف گام‌های جدیدی را برای مبارزه با حساب‌های نیابتی برداشته‌اند و دستورالعمل‌هایی را برای ساماندهی به این حساب‌های بانکی غیرشفاف صادر نموده‌اند؛ اما هنوز هم ردپای این حساب‌ها در اقتصاد ایران مشهود است و کار را به نحوی پیش برده است که اکنون برآوردها حکایت از فرارهای مالیاتی 120 تا 150 هزار میلیارد تومانی در اقتصاد ایران دارد.

مدت‌ها است که آمارهای متفاوتی در رابطه با حساب‌های اجاره‌ای نیابتی به میان آمده و هنوز هم دقیقاً مشخص نیست که از این تعداد، چه بخشی ساماندهی شده و مسدود گردیده‌اند و چه بخشی هم هنوز به حیات خود ادامه می‌دهند.

در واقع، بانک مرکزی در سال‌های 96 و 97 صحبت از وجود 300 میلیون حساب بی‌هویت به میان آورد و کار ساماندهی آنها را رسماً کلید زد؛ اما هنوز هم مشخص نیست که چه تعداد حساب در این پروسه ساماندهی شده است؛ اما مهمتر از این فرآیند آن است که فرارهای مالیاتی از طریق حساب‌های اجاره‌ای اگر متوقف یا حداقل ساماندهی شوند، زمینه برای افزایش درآمدهای دولت نیز در شرایط کنونی اقتصاد ایران که بودجه به شدت با کسری مواجه است، فراهم خواهد شد.

هر چند که حساب‌های بانکی به لحاظ اهمیت امنیتی، بسیار حائز اهمیت هستند؛ اما به هر حال این یک واقعیت است که مشخص نبودن صاحب هر کالایی می‌تواند باعث سو استفاده دیگران شود و این عملیات، صرفاً مرتبط با حساب‌های بانکی نیست؛ کارشناسان بر این باورند زمانی یک زمین بی‌صاحب باشد، دیگران می‌توانند با کشیدن یک حصار، از آن بهره ببرند یا یک ساختمان بی‌صاحب نیز، به مرور زمان، تخریب‌شده یا محل تجمع افراد پرحاشیه شود.

پس حساب بانکی نیز از این ماجرا مستثنی نیست و وقتی که به هر دلیلی، نظام بانکی از هویت فرد یا در قید حیات بودن آن مطلع نباشد، دیگران می‌توانند از آن سود ببرند.

روی دیگر سکه هم، عدم وجود اطلاعات درست برای یک حساب بانکی است که خود می‌تواند موجب سو استفاده مجرمین اقتصادی از آن برای پنهان کردن مفاسد اقتصادی شود.

به عبارت دیگر، مفسدینی که برای مخفی کردن تراکنش‌های کلان خود، به استفاده از حساب اطرافیان یا اجاره حساب روی می‌آورند، مطمئناً از فرصت حساب بی‌هویت نیز بهره خواهند برد.

شروع ساماندهی حساب‌های بانکی از سال 95

پس از گسترش حساب‌های بانکی و استفاده روزافزون مردم از کارت‌های بانکی برای انجام معاملات، تشخیص هویت صاحبان حساب‌ها موردتوجه قرار گرفته است که در همین راستا، از اواخر سال 95 تحلیل، تولید و توسعه سامانه نهاب (نظام هویت سنجی اطلاعات مشتریان بانکی) در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت.

در واقع، این سامانه با اتصال به داده‌های سازمان ثبت احوال، ثبت اسناد و اطلاعات بانک‌های تجاری امکان اعتبارسنجی مشتریان را فراهم می‌کند.

در ادامه این فرآیند، بانک مرکزی وظیفه بروز رسانی این سامانه به‌صورت مدام را در آذر ۹۷ به بانک‌ها و مؤسسات غیر بانکی ابلاغ کرده و در نهایت، پایان فرصت بانک‌ها برای این بروز رسانی اردیبهشت ۹۷ اعلام شد و بانک مرکزی در این ماه بخش‌نامه مسدود کردن حساب‌های فاقد اطلاعات هویتی کامل را صادر می‌کند.

در این میان، اولین آمار از وضعیت ساماندهی حساب‌های بی‌هویت در کشور به بانک ملی ایران بازمی‌گردد. طبق آمار ارائه‌شده، در حال حاضر 95 درصد حساب‌ها در این بانک احراز هویت شده‌اند که این عدد در نگاه اول اگرچه رضایت‌بخش است، اما یک محاسبه سرانگشتی از 5 درصد باقی‌مانده حساب‌ها، روی دیگر این آمار را نمایان می‌سازد

علی شهیدی، کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با خبرنگار مهر یکی از راه‌های تأمین کسری بودجه را برخورد با حساب‌های اجاره‌ای و دریافت مالیات از حساب‌های بانکی می‌داند و در نقدی به لایحه بودجه سال 99 کل کشور می‌گوید: سال 98 هم دولت با کسری بودجه مواجه بود که آن را از طریق خلق پول یا استفاده از منابع صندوق توسعه ملی رفع کرد.

وی افزود: راه درست، افزایش درآمدهای دولت است؛ ضمن اینکه مالیات مهم‌ترین منبع درآمد دولت پس از نفت است و دولت می‌تواند با جلوگیری از فرارهای مالیاتی و برداشتن معافیت‌ها درآمد خود را افزایش دهد.

حساب‌های اجاره‌ای شاهراه فرار مالیاتی کشور

وی در خصوص انواع فرار مالیاتی و مجاری آن گفت: یکسری افراد کلاً مالیات نمی‌دهند و یکسری، همچون پزشکان، وکلا، طلافروشان نیز بسیار کم می‌دهند؛ اما از مهم‌ترین مجراهای فرار مالیاتی می‌شود، به استفاده از حساب‌های اجاره‌ای اشاره کرد.

شهیدی در مورد روش فرار مالیاتی با حساب‌های اجاره‌ای گفت: افراد حقوقی یا حقیقی صاحب مشاغل، به جای استفاده از حساب‌های تجاری برای تراکنش‌های خود، از حساب شخصی استفاده می‌کنند و این‌گونه فرار مالیاتی انجام می‌شوند.

البته ممکن است با سیستم‌های فعلی بانک مرکزی با افزایش تراکنش‌های یک حساب از یک حدی توسط این نهاد شناسایی شوند.

برای همین این افراد برای فرار مالیاتی حساب دیگران را اجاره می‌کنند تا با آن‌ها تراکنش‌های خود را انجام دهند. درنتیجه هم مالیات را دور می‌زنند و هم شناسایی نمی‌شوند.

دست‌کم 150 هزار میلیارد توان فرار مالیاتی حساب‌های اجاره‌ای است

این کارشناس اقتصادی حاصل این روش فرار مالیات را این‌گونه توصیف می‌کند: «سهم مشاغل از تولید ناخالص 35 درصد است درحالی‌که 4.8 درصد از مالیات را می‌دهند.

پیش‌بینی می‌شود بین 120 تا 150 هزار میلیارد فرار مالیاتی با استفاده از حساب‌های نیابتی داشته باشیم که با ساماندهی تراکنش‌های بانکی از آن جلوگیری می‌شود.»

وی در مورد روش محاسبه این حجم از فرار مالیاتی گفت: از آنجا که تولید ناخالص کشور سالیانه 480 میلیارد دلار است که اگر با دلار 8 هزار تومانی محاسبه شود حدود 3,840 هزار میلیارد تومان ارزش داخلی آن است.

اگر نرخ 15 درصد را بر این حجم از تولید در کشور اعمال کنیم رقم مالیات، 576 هزار میلیارد است درحالی‌که الآن ما 150 هزار میلیارد می‌گیریم که اختلاف فاحشی با آنچه گفتم داشته دارد.

اگر این رقم 576 هزار میلیاردی را 250 تا 300 هزار میلیارد در نظر بگیرم بازهم 150 هزار میلیارد فرار مالیاتی داریم.

شهیدی در پاسخ به این سوال که آیا زیرساخت‌های لازم برای ساماندهی تراکنش‌های بانکی در کشور فراهم است، گفت: زیرساخت‌های لازم برای این بحث با توجه به پیشرفت‌های اخیر همانند سامانه نهاب و سیاح زیر فراهم است.

درنتیجه ابزارهای لازم برای رصد و سوق کارهای تجاری به سمت حساب‌های غیرشخصی و مالیات ستانی موجود است. نهاد اصلی دراین‌بین بانک مرکزی است. بانک مرکزی با همین دو سامانه می‌تواند فعالیت‌های تجاری افراد را به سمت حساب‌های تجاری آن‌ها سوق دهد.