قطره چکان، هر آنچه درباره قطره چکان ها میخواهیم بدانیم

انواع قطره چکان(بر اساس روش کاهش انرژی فشاری):

- دریپر روزنه‌ای با سطح مقطع جریان ۰.۲ تا ۰.۳۵ میلی متر مربع
- دریپر طولانی مسیر، با سطح مقطع نسبتا بزرگتر از ۱ تا ۴.۵ میلی متر مربع

انواع قطره چکان(براساس نوع اتصال به لترال):

- روی خط؛ یعنی به کمک پانچ بر روی دیواره ی لوله نصب می شوند.
- در خط که برای تعبیه قطره چکان به کمک دست یا دستگاه، لوله باید بریده شود.

انواع قطره چکان مورد استفاده در سیستمهای آبیاری:

صفحه ای: در قطره چکان صفحه ای، چند صفحه بر یکدیگر منطبق بوده و هر کدام از این صفحات بر صفحات دیگر عمود میباشد که انطباق این صفحات عمود بر هم، به قطره چکان ظاهری شبیه صندوق میدهد و آب وارد شده به قطره چکان، دیواره های عرضی این صفحات را دور زده و سپس از حفره انتهایی و به صورت قطره ای خارج می شود.

چند دهانه ای: در آبیاری باغات میوه و درختان، نیاز به فشار و میزان بیشتری آب میباشد، لذا در این موارد، توصیه می شود از قطره چکان های چند دهانه ای استفاده شود . در این نوع از قطره چکان ، هر یک از دهانه ها، متصل به لوله باریکی بوده که آب را تا فواصل چند متر انتقال می دهد.

تعداد خروجی یا دهانه های این نوع از قطره چکان بین یک تا پنج عدد متغیر بوده و به این ترتیب برای آبیاری یک درخت، به یک تا دو قطره چکان نیاز می باشد.

دکمه ای: قطره چکان یا دریپر دکمه ای دارای دهانه ای کوچک به قطر کمتر از یک میلیمتر می باشد. برای استفاده از این نوع قطره چکان، بر روی لوله های آبیاری، سوراخهایی ایجاد شده و این قطره چکان ها بر روی این سوراخها تعبیه می شوند.

آب جاری شده در لوله های ابیاری از دهانه ورودی قطره چکان یا دریپر وارد شده و از دهانه خروجی قطره چکان، به صورت قطره به سطح خاک می ریزد.

این نوع از قطره چکان در میان سایر انواع آن ، ارزان تر بوده و همچنین نصب این قطره چکان نیز آسان تر می باشد.
مجرای طولانی دار: در این نوع قطره چکان که عموما در مسیر لوله های فرعی آب قرار می گیرند، آب پس از طی مسیر مارپیچ و طولانی، از دریچه خروجی قطره چکان خارج و بر سطح خاک می ریزد.

یکی از معایب این نوع قطره چکان احتمال انسداد مجراهای آن می باشد و از انجا که این نوع قطره چکان قابل تعمیر نمیباشد، هزینه های نگهداری یا تعویض آن مقرون به صرفه نیست.از مهم‌ترین معضلات قطره چکان (دریپر)، گرفتگی آن می باشد.

برای رفع گرفتگی قطره چکان باید سیستم آبیاری قطره‌ای را اسید شویی کرد. هدف از اسیدشویی، کاهش گرفتگی قطره چکان‌ها در آب‌هایی است که دارای مقدار زیادی کربنات کلسیم و منیزیم است. همچنین از اهداف دیگر اسید شویی، کاهش مقدار اسیدیته (PH) آب به منظور افزایش کارایی کلرزنی می باشد.

استفاده از آبیاری قطره ای برای آبیاری باغات در دنیا گسترش و تکامل زیادی یافته است. به طور مثال در خاک های لومی، برای درختان میوه مانند هلو، شلیل، گلابی، بادام و زردآلو تعداد ۴ تا ۶ عدد قطره چکان کفایت می کند.

در حالیکه برای درختانی مانند گردو که دارای تاج بزرگ می باشند، ممکن است ۸ تا ۱۰ عدد قطره چکان مورد نیاز باشد.

در بعضی از باغات که با استفاده از یک ردیف قطره چکان، نوار مرطوب در مسیر درختان ایجاد می شود، باغداران در طول فصل آبیاری، لوله های فرعی را در دو طرف ردیف درختان جابجا می‌کنند.

این کار، مخصوصا در مناطق خشک باعث صدمه دیدن درختان خواهد شد، زیرا با تغییر محل قطره چکان ها و خشک شدن خاک محل قبلی آن ها، تعدادی از ریشه های درختان با تنش کم آبی مواجه شده و خشک می شوند.

از طرف دیگر، در محل جدید قطره چکان به علت مرطوب شدن خاک، ریشه های جدید تولید می شود که با صرف انرژی همراه است. لذا تغییر محل لوله کار درستی نمی باشد.

بهترین حالت آرایش قطره چکان که می تواند پایداری و رشد مناسب درخت را به همراه داشته باشد، آرایشی است که مساحت خیس شده متقارنی نسبت به تنه درخت ایجاد کند.

یک قطره چکان ها ایده آل باید دارای خصوصیات زیر باشد :

- بادوام
- هزینه پایین
- قابلیت کارکرد با دبی نسبتا پایین به طوریکه برای همه قطره چکان ها با وجود تغییرات در ساخت ، اختلاف فشار مورد انتظار در اثر افت اصطکاک و اختلاف ارتفاع و تغییرات ناشی از درجه حرارت آب، تقریبا ثابت باشد.
- مجرای آن نسبتا بزرگ و خود شوینده باشد تا مانع از گرفتگی شود.

در انتخاب قطره چکان‌ها باید به چه مواردی دقت کنیم ؟

انتخاب قطره چکان مناسب یکی از حساس‌ترین مراحل در طراحی یک سیستم آبیاری قطره‌ای محسوب می شود. انتخاب دریپر مناسب در سیستم آبیاری یکی از مهمترین مواردیست که باید با دقت نظر انجام شود زیرا انتخاب قطره چکان مناسب سبب کاهش هزینه های غیر ضروری نظیر انسداد قطره چکان و عدم آبیاری برخی از بوته ها و نهایتا تعویض قطره چکان می شود . انتخاب قطره چکان ها معمولا به صورت آزمون و خطا انجام می شود و نیازمند تجربه می باشد و نمی توان یک دستورالعمل کلی در مورد آن نوشت و حتی گاهی مجبور به تغییر قطره چکان انتخاب شده هم میشویم.

در انتخاب یک قطره چکان باید به مواردی توجه نمود که در زیر آمده است:

- دامنه تغییرات دبی با توجه به حدود تغییرات ساخت
-  رابطه دبی – فشار قطره چکان که توسط شرکت سازنده ارایه می شود.
- توان معادله دبی – فشار
- دامنه مناسب فشار کارکرد
- حساسیت به گرفتگی که بهتر است قطره چکان هایی انتخاب شوند که دارای خاصیت خود شویندگی باشند.
- درصد سطح خیس شده
- تغییرات مجاز فشار
- سیستم تصفیه آب
- هزینه

از بین عوامل فوق، درصد سطح خیس شده و حساسیت قطره چکان ها دو عامل مهم تر در انتخاب قطره چکان مناسب می باشند.

همچنین انتخاب یک قطره چکان (دریپر ) به عوامل دیگری مانند نوع خاک، نیاز آبی گیاه، دبی قطره چکان، کیفیت آب و ناهمواری های زمین نیز بستگی دارد. بعد از در نظر گرفتن این عوامل عامل مهم و عمدتا تاثیر گذار دیگر که باید بررسی شود هزینه های قطره چکان و همچنین خصوصیات قطره چکان بر روی هزینه های شبکه لوله و سیستم تصفیه آب است.

نکته دیگر در انتخاب یک قطره چکان ، تامین نیاز آبی گیاه است. نوع و تعداد قطره چکان ها باید به گونه ای باشد که ۳۳ تا ۶۶ درصد مقطع افقی خاک در منطقه فعال توسعه ریشه ها را خیس کند.

برای گیاه‌های خود چه تعداد قطره چکان انتخاب کنیم ؟

با توجه به نوع، اندازه و سن گیاهان خود، آرایش ها و تعداد های مختلف از قطره چکان ها را باید انتخاب کنیم. برای گیاهان یکساله که نیاز به ایجاد یک نوار مرطوب در طول ردیف کشت دارند آرایش مستقیم یک ردیفه کارایی زیادی دارد. این آرایش برای وضعیتی که فاصله بین درختها بیش از ۳ متر باشد، توصیه نمی گردد.

آرایش قطره چکان های چند شاخه ای، حلقوی و زیکزاکی در آبیاری باغات کاربرد دارد. آرایش مستقیم دو ردیفه در باغ های قدیمی که درختها سن زیادی دارند استفاده می شود.

در یک سیستم آبیاری قطره ای که صحیح باشد، بایستی پیازهای رطوبتی قطره چکان ها همپوشانی داشته باشند. بدین منظور فاصله بین قطره چکان ها را ۸۰ درصد قطر خیس شده در عمق ۱۵ تا ۳۰ سانتی متری از سطح خاک در نظر می گیرند.

تعداد قطره چکان ها برای هر درخت را می توان با آزمون و خطا انتخاب کرد اما به طور کلی جدول زیر می تواند ما را در تعیین اولیه تعداد قطره چکان ها یاری برساند.

قطره چکان روی خط یا داخل خط ؟

در برخی سیستم های آبیاری قطره ای، مانند لوله های تراوا یا لوله های دریپر دار، قطره چکان خود بخشی از لوله فرعی می باشد اما در اکثر موارد قطره چکان جز جداگانه ای بوده که می بایست به لوله فرعی متصل شود.

روش اتصال قطره چکان به لوله فرعی اثر زیادی بر عملکرد هیدرولیکی سیستم آبیاری دارد. در این رابطه در قطره چکان های خارج از مسیر ( online emitter ) بخشی از جریان عبوری از لوله فرعی منحرف شده و از قطره چکان خارج می شود.

برای این منظور لوله فرعی توسط مته یا وسیله دیگر سوراخ شده و قسمت انتهایی و دندانه دار قطره چکان ( barb ) که به آن تیزه قطره چکان گفته می‌شود به جدار لوله فرو برده می‌شود.

معمولا دندانه‌های تعبیه شده در این قسمت اصطکاک زیادی تولید کرده و مانع از جدا شدن یا بیرون آمدن آن از بدنه لوله فرعی می شود.برخی دیگر از قطره چکان ها مستقیما در مسیر جریان آب در داخل لوله فزعی قرار می گیرند قطره چکان از دو طرف به لوله فرعی متصل می گردد ( in-line emitter ).

در هر حال عملکرد هیدرولیکی قطره چکان چه از نوعی می باشد که در مسیر جریان قرار گیرد و چه انواعی که خارج مسیر جریان کار گذاشته شوند متاثر از طراحی قطره چکان ، نوع ساخت و موادی است که در آن بکار برده شده است.

نکته ای که در این مورد باید بخاطر داشتاین است که عملکرد اکثر قطره چکان ها مطابق آنچه در کاتالوگ کارخانه جات سازنده آمده است نمی باشد.

حتی ممکن است عملکرد آنها مطابق نوع طبقه بندی نیز نباشد. مثلا یک قطره چکان با جریان ورقه ای ممکن است در عمل در اثر افزایش فشار و تغییرات دما به صورت جریان آشفته کار کند و یا برخی قطره چکانهای با جریان آشفته به دلیل کوچک شدن مجرای عبور آب به صورت انواع روزنه ای عمل نمایند. لذا مهندسان در طراحی این سیستم ها باید همواره ضریبی را برای اینگونه انعطافها در نظر داشته باشند.

هفت دستورالعمل نگهداری از قطره چکان ها

یکی از بهترین شیوه های مصرف آب کمتر ، استفاده از سیستم های آبیاری قطره ای است .آشنایی با استفاده صحیح از سیستم آبیاری قطره ای، باعث می شود هزینه نگهداری سیستم به حداقل رسیده و آب کافی، به اندازه و به موقع به گیاه برسد. در این صورت حداکثر تولید با حداقل آب مصرفی به دست خواهد آمد.

تعریف آبیاری قطره ای:

آبیاری قطره ای از نظر کلی ، به معنای رساندن تدریجی ولی پیوسته آب و مواد غذایی به گیاه است ، به صورتی که همیشه رطوبت لازم و مواد مورد نیاز در خاک وجود داشته باشد و در اختیار گیاه قرار گیرد.

قطره چکان ها در سیستم آبیاری قطره ای به نوعی خط حمله می  باشند و اگر از آنها به درستی محافظت نشود راندمان کل سیستم را پایین و حتی موجب خسارات فراوانی به گیاهان می شوند. ما در اینجا هفت دستورالعمل را آماده نموده ایم تا شما را در نگهداری از قطره چکان ها یاری رسانند.

کنترل قطره چکان ها از نظر گرفتگی روزنه ها مهم ترین کاری است که باید در طول کار سیستم انجام شود . دبی قطره چکان ها می بایست مرتبا بررسی شود.

چنانچه در طول لترال (لوله های پای درخت) یک قطره چکان گرفته شود، آن قطره چکان را تعویض کنید، ولی چنانچه تعداد بیشتری قطره چکان مسدود باشد علت را باید از ابتدای لترال بررسی نمود.

جهت کاهش تشکیل رسوب آهن در قطره چکان ها ، اسید سولفوریک به آب آبیاری اضافه نمایید .
در صورتی که خطر انسداد قطره چکان ها یا لوله ها توسط موجودات زنده مانند جلبک ، قارچ و باکتری می باشد، بایستی با عمل کلرزنی آن ها را از بین برد.

جهت توزیع یکنواخت فشار در سیستم و بالطبع آبدهی یکسان قطره چکان ها ، ضروری است از قطره چکان های تنظیم کننده ی فشار استفاده شود.

در خلال آبیاری قطره ای ، نمک ها در زیر سطح خیس شده خاک توسط قطره چکان ، تجمع می یابند. بعد از این فرایند و هنگامی که باران می بارد نمک ها به محیط ریشه وارد شده و باعث شور شدن آن می شود.

برای جلوگیری از این موضوع با شروع بارندگی می بایست سیستم را روشن نمود تا نمک ها وارد محیط ریشه نشوند.

معمول‌ترین اسید‌هایی که برای رفع رسوبات مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از اسید کلریدریک، اسید فسفریک و اسید سولفوریک.

از این میان اسید کلریدریک به دلیل مسمومیتی که برای گیاه ایجاد می‌کند و اسید فسفریک به دلیل به هم زدن موازنه غذایی گیاه کمتر استفاده می‌شوند و بنابراین اسید سولفوریک به دلیل محدودیت کمتری که دارد مناسب ترین اسید برای اسید شویی است.

منبع: گروه صنعتی پترو آب حیات کالا

ویکی پلاست | توسعه ارتباطات، افزایش اطلاعات