۹ توصیه ضدرکود به کسب‌وکارها

مواجهه بنگاه‌ها با شرایط رکود یا بحران چگونه باید باشد؟ موسسه مک‌کنزی برای این مواجهه ۹ توصیه ارائه کرده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که یافتن شرایط توازن و روش‌هایی که زمان بازخورد مناسب داشته باشند، در زمان رکود اهمیت ویژه‌ای دارد و بنگاه‌های سالم‌تر در شرایط بروز رکود، تاب‌آورتر و مقاوم‌تر خواهند بود. رویکرد بنگاه‌های مقاوم در زمینه کاهش هزینه، ارتقای بهره‌وری و پشتیبانی از نیروی کار به‌گونه‌ای است که همچنان حاشیه سودی را هرچند کم برای بنگاه خود حفظ خواهند کرد.

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد رشد اقتصادی ۹ ماه ابتدایی سال گذشته تحت‌تاثیر عقبگرد تولیدات نفتی و صنعتی منفی شده است. به گواه آمارها یک پنجم از میزان تولیدات صنعتی اقتصاد ایران در پاییز ۹۶، در پاییز ۹۷ ناپدید و دیگر وجود نداشته است.

تحلیلگران براین‌باورند که شرایط ناپایدار اقتصاد در سال ۹۷ باعث شده بنگاه‌های تولیدی در شرایط رکود و بحران قرار گیرند و تیراژ تولیدشان کاهش یابد. اما بنگاه‌ها در شرایط بروز رکود یا بحران باید چه مسیری را طی کنند تا تاب‌آورتر و مقاوم‌پذیر شوند؟

موسسه مطالعاتی معتبر مک‌کنزی در گزارشی نحوه رویا‌رویی بنگاه‌ها با شرایط رکود یا بحران را در اقتصاد تشریح کرده است. براساس این گزارش بنگاه‌هایی که امروز سالم‌تر هستند در شرایط بروز رکود مقاوم‌تر خواهند بود زیرا رویکرد بنگاه‌های مقاوم در زمینه «کاهش هزینه‌ها»، «ارتقای بهره‌وری» و «پشتیبانی از نیروی کار» به‌گونه‌ای است که همچنان حاشیه سودی را هر چند کمتر برای بنگاه خود حفظ خواهند کرد.

در این گزارش که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران منتشر شده، تکنیک‌های رویارویی بنگاه‌ها با شرایط بحرانی در قالب ۹ توصیه ارائه شده است.

فضای اقتصادی حاکم بر بازارهای مختلف کشور طی دو سال گذشته با التهاب‌های زیادی مواجه بوده است. در میان عوامل مختلفی که تولید داخلی را در سال گذشته با مشکل مواجه کرده، به نظر می‌رسد تاثیر بحران ایجاد شده در بازار ارز و صدور سیاست‌های آنی و لحظه‌ای تجاری از اهمیت بسزایی برخوردار باشد. نرخ ارز به‌عنوان متغیری که ارتباط بین دنیای خارج با اقتصاد داخلی را برقرار می‌سازد، دارای اهمیت زیادی است و نوسانات این نرخ می‌تواند تمامی فعالیت‌های اقتصاد داخلی را تحت تاثیر قرار دهد.

جهش ارزی، در اقتصاد ایران که به‌شدت به واردات وابسته شده، باعث شده است تا فرآیند تولید در داخل هم به لحاظ تامین مواد اولیه و ماشین‌آلات مورد نیاز خطوط تولید و هم به لحاظ بی‌ثباتی ایجاد شده در بازار و نبود اطمینان در آینده و همچنین سایر موارد مرتبط به شدت تحت تاثیر قرار گیرد. از سوی دیگر، صدور بخشنامه‌های متعدد در سال گذشته، بسیاری از دست‌اندازهایی را که تا پیش از این وجود نداشت را بر سر راه تولیدکنندگان و صاحبان صنایع قرار داد.
این بخشنامه‌های خلق‌الساعه جذب سرمایه‌‌ها را سخت و افق دید فعالان اقتصادی را برای سرمایه‌گذاری تیره و تار کرده است. موسسه مشاوره مدیریتی مک‌کنزی در آوریل ۲۰۱۹ گفت‌وگویی را با یکی از شرکای خود «اسون اسمیت» درخصوص امکان بروز رکود در آینده و نحوه آماده شدن بنگاه‌ها برای رویا‌رویی با آن را از طریق پادکستی منتشر کرده است. در ادامه برخی از نکات استخراج شده از این گفت‌وگو ارائه شده است.

۹ توصیه به بنگاه‌ها

احتمال بروز رکود در اقتصاد جهانی با توجه به تجربه سیاست‌های پولی جدید و تغییرات ایجاد شده در نرخ بهره از این لحاظ که حباب بعدی در کجا اتفاق خواهد افتاد؛ در بازار مسکن یا در بازار تکنولوژی، نیاز به بررسی بیشتری دارد، ولی آنچه مشخص است این موضوع است که به دلیل طیف بالای اثرگذاری رکود بعدی بر سطوح بیشتری از بخش‌ها، تفاوت آن با رکودهای قبلی پررنگ خواهد بود. بخش مالی جزو لاینفک تاثیرپذیر از بحران آتی است، بازار اوراق به‌ویژه در منطقه آسیا هم از بروز بحران متاثر خواهد شد. اثرپذیری تورم و نرخ بهره هم در برخی مناطق شروع شده است. به هر حال بحران یا رکود بعدی جهانی، تصویری کاملا متفاوت خواهد داشت. اما توصیه‌های مهم به بنگاه‌ها برای آماده شدن قبل از بروز رکود یا در حین و بعد از آن چیست؟

توصیه نخست: پاسخ ساده این است که هرقدر امروز، یک بنگاه سالم‌تر باشد، فردا، فصل بعد و دوره‌های بعد در شرایط بروز رکود، تاب‌آورتر و مقاوم‌پذیرتر خواهد بود. بنگاه‌های با سطح هزینه کمتر ضربه‌گیر بیشتری برای مقابله با رکود دارند. اگر ترازنامه این بنگاه‌ها کمتر اهرم شده باشد، در این صورت آنها ظرفیت بیشتری برای گردش امور و رفع مسائل جاری و ظرفیت بالاتری برای سرمایه‌گذاری دارند. بررسی زمینه‌های سرمایه‌گذاری در زمان پسابحران یا پسارکود هم موضوع مهمی است. یافتن این موارد می‌تواند امکان هدایت نیروهای کارآمد و شتاب‌دهی به رشد را تسهیل کند.

توصیه دوم: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در زمان بروز بحران، برخی از بنگاه‌ها کمتر دچار پیامدهای منفی رکود شده یا در حین بهبود به سرعت امکان توسعه دارند. در بررسی پروفایل درآمدی این بنگاه‌ها و مقایسه آن با بنگاه‌های آسیب‌پذیر، تفاوت زیادی وجود ندارد و تفاوت اصلی این دو گروه بنگاه در سود حاشیه‌ای دو گروه در زمان رکود است. سود بنگاه‌های مقاوم در زمان رکود هم رشد می‌کند البته با نرخی کمتر. دلیل این اتفاق وجود رویکرد پیشگیرانه کاهش هزینه در این بنگاه‌هاست. در حالی که در بنگاه‌های غیرمقاوم، معمولا این موضوع به بعد از بحران‌ها موکول می‌شود. بنگاه‌های مقاوم، روی نسبت اهرمی، زیاد کار می‌کنند به ‌ویژه از طریق کاهش سرمایه‌گذاری. این اقدامات باعث می‌شود آنها در موقعیت بهتر نقدی قرار داشته باشند.

توصیه سوم: همراه با کاهش هزینه، باید به موضوع بهبود بهره‌وری هم توجه کرد. همواره و در همه شرایط (به ویژه در زمان بروز رکود یا بحران)، ارتقای بهره‌وری از الزامات بهبود هر کسب‌وکاری است. همچنین می‌توان برخی تصمیمات سرمایه‌گذاری جدید را با توجه به عدم قطعیت موجود به تعویق انداخت و در زمان مناسب، مجددا سرمایه‌گذاری جدید را با سرعت بالا شتاب داد.

توصیه چهارم: در شرایط بحران و رکود نحوه پشتیبانی از نیروی کار هم مطرح است. آنچه در این شرایط مشخص است اینکه بنگاه‌ها امکان جبران همه هزینه‌ها را ندارند و لازم است با مشارکت بخش عمومی، راه‌حل مناسبی را مثلا به این صورت که نیمی از هزینه‌های مازاد نیروی کار توسط دولت و نیمی دیگر توسط بنگاه، پرداخت شود، انتخاب کرد.

اکنون در دوره میلتون فریدمن نیستیم که در زمانی که تقاضا وجود ندارد، شما نیروی کار را اخراج کنید و منتظر باشید تا خود بازار، مسائل شاغلان بیکار شده را رفع کند. بسیاری از تنش‌های فعلی در صحنه سیاسی، به دلیل عدم توجه دقیق به این موارد و عدم توجه نهادهای دولتی و کسب‌وکارها به وظایف‌شان در مقابل جامعه شکل می‌گیرد. بسیاری از بنگاه‌ها هستند که در حال تربیت و آموزش نیروی کار فعلی خود متناسب با نیازها و مشاغل جدید آینده هستند.

توصیه پنجم: برخی در زمان بروز رکود یا بحران عنوان می‌کنند که «اجازه ندهید تا یک بحران خوب، ضایع و تلف شود.» در این خصوص نمونه‌های گوناگونی در رابطه با عملکرد برخی بنگاه‌ها وجود دارد. بهترین نمونه کسانی هستند که در زمان بروز بحران در زمینه‌هایی که همچنان تقاضا برای آنها وجود دارد و در حال گسترش است، سرمایه‌گذاری می‌کنند مانند فناوری‌های جدید انرژی، تکنولوژی‌های جدید در زمینه صنعت ساخت و تکنولوژی نیمه هادی‌های جدید.

موضوع دیگر، نحوه بهره‌برداری از فرصت‌هاست. در زمان بحران یا رکود، برخی بنگاه‌ها از صحنه بازار خارج می‌شوند، در این شرایط می‌توان با اتخاذ رویکرد کنش‌گرایانه، دارایی‌ها یا نیروی کار متخصص را از سمت بنگاه‌های مذکور به سمت بنگاه خود جذب کرد.

توصیه ششم: گزینه ادغام و تملیک، در زمان بحران و رکود، برای سرمایه‌گذارانی که مدت‌های طولانی باید منتظر باشند تا سرمایه لازم را برای توسعه فعالیت خود کسب کنند، شاید به دلیل در دسترس بودن آن و نه الزاما ارزان بودن، انتخاب خوبی باشد زیرا چه بسا بنگاه‌هایی که خرید خود را در هر شرایطی چه گران و چه ارزان باشد، انجام می‌دهند، عملکرد صحیح‌تری از حیث ایجاد یک رویه پیوسته دارند.

توصیه هفتم: تخریب دیجیتالی، مدت‌هاست شروع شده و برندگان و بازندگان آن هم مشخص هستند. به نظر می‌رسد در زمان بروز بحران یا رکود، شکاف بین دو گروه بیشتر خواهد شد. برخی حوزه‌ها که به تقاضای عمومی حساسیت بیشتری دارند مانند خرده‌فروشی از جانب فعالان آنلاین این گروه فعالیت، تحت‌فشار هستند.

تبدیل وضعیت به سوی فعالیت آنلاین، ممکن است در ابتدا باعث جهش درآمد شود. در مورد فعالیت‌هایی که در معرض فشار از سمت رقبای آنلاینی هستند، کاهش تقاضا می‌تواند شدت بیشتری گرفته و افت بیشتری را برای آنلاینی‌ها به دنبال داشته باشد. فرصت برای سرمایه‌گذاری در زمینه فعالیت‌های آنلاینی وجود دارد. آینده شامل فعالیت‌های دیجیتالی و آنلاین است و در شرایط بحران و رکود، شکاف بین سودآوری کسب‌وکارهای آنلاینی و غیرآنلاینی افزایش می‌یابد.

توصیه هشتم: بنگاه‌های موفق، هوشیار و مراقب شرایط هستند. آنها سازمان‌هایشان را در برابر تغییرات حساس کرده‌اند و همیشه سناریوهای متفاوتی را برای واکنش و پاسخ‌دهی به شرایط بحران یا رکود دارند. آنها از این طریق هم آگاهی خود را نسبت به شرایط ارتقا داده و هم آمادگی برای مقابله با آن را دارند. بنگاه‌ها باید کتاب‌بازی داشته باشند برای اینکه در زمان بروز رکود، چه باید بکنند به همراه سناریو‌های گوناگون که ممکن است چگونه این اتفاق بیفتد.

توصیه نهم: در شرایط بحران یا رکود و هنگامی که شرایط بغرنج و پیچیده است، مهم‌ترین توصیه به بنگاه‌ها این است که سعی کنید کالیبراسیون خود را حفظ کنید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هیچ رکودی وجود ندارد که عمری بیش از یک تا دوسال داشته باشد و در هر صورت هر رکودی، پایان می‌یابد. در نتیجه باید منتظر زمان خوب باشیم. در زمان بحران و رکود باید دائما به فکر کاهش هزینه و انجام یکسری اقدامات بود. نباید فراموش کرد اقداماتی که در زمان رکود در رابطه با آینده، انجام می‌شود، به اندازه اقداماتی که برای مقابله با آن صورت می‌گیرد، مهم هستند.

کالیبراسیون بنگاه با اوضاع رکود یا بحران، بسیار دشوار است. معمولا سودحاشیه‌ای بنگاه‌ها زیاد نیست، در نتیجه در حین رکود، ممکن است تصویر درآمدی بنگاه، به‌سرعت تغییر وضعیت داده و ناخوشایند شود. پاسخ دادن مناسب در این شرایط مهم است. یافتن شرایط توازن و روش‌هایی که زمان بازخورد مناسب داشته باشند، در زمان رکود اهمیت ویژه‌ای دارد. برای هر اقتصادی، بروز رکود اتفاقی بزرگ، بد و زشت است. اما باید به فکر آینده هم بود که می‌تواند تصویر بهتری داشته باشد.

دنیای اقتصاد