مروری بر وقایع بورس کالا در تابستان 97

بورس کالای ایران در افق چشم انداز، مرجع قیمت گذاری کالاهای اساسی و مواد اولیه واسطه ای در منطقه و یکی از گزینه های اولویت دار تولیدکنندگان برای تامین مالی و پوشش ریسک تجاری است.

مطلب بالا ماموریت بورس کالای ایران می باشد، این سازمان وظیفه ایجاد مکانیزم شفاف جهت انجام انواع معاملات را دارد اما لازمه تحقق این هدف مستقل بودن این سازمان است که این روزها به طور آشکار با قیمت گذاری های دستوری از سوی وزارت صمت، کمیته ها و جلسات مشترک مسئولین دولتی با اتحادیه ها و غیره نقض شده و در همه حال کارکرد مهم و اساسی بازار که کشف قیمت است نادیده گرفته شده است.

شاید عملکرد فعلی بورس کالا در جهت کاهش جو تورمی و انتظارات تورمی کلی کشور باشد، اما باید در نظر داشت که مکانیزم عمل بازار مبتنی بر عرضه و تقاضا است و محدود کردن عرضه کنندگان یا تقاضاکنندگان به هر صورتی نقض آشکار این مکانیزم بوده و موجب مخدوش شدن شفافیت بازار می گردد. 

در چند ماه اخیر با توجه به شکاف ایجاد شده در نرخ دلار بازار آزاد و نرخ بانک مرکزی و با توجه به شکست سیاست دستوری تک نرخی کردن قیمت دلار، این تفاوت قیمت به بازارهای مختلف تسری پیدا کرده و این امر با توجه به  شکل دادن انتظارات تورمی بالاتر سبب عمیق تر شدن این شکاف در بازارهای مختلف شده است. 

بر این اساس خرید ها در تالار بورس کالا در چند مرحله دستخوش تغییرات شد، در ابتدا با قطع شدن سامانه بهین یابی برای کارگزاران توسط وزارت صمت که سهم مهمی در شفافیت سهمیه شرکت ها داشت، اشراف کارگزاران از سهمیه های مشتریان را به طور کامل از بین رفت.

که همین امر بر عدم شفافیت ها دامن زد به طوری که قدرت چانه‏زنی و اعتراض آن ها را کاهش داد و سبب وارد شدن افراد فاقد شرایط لازم به بازار شد. 

در مرحله بعد سهمیه ها کاهش پیدا کرد و با بیشتر شدن شکاف قیمتی، تقاضاها در بورس کالا افزایش یافت به طوری که در رینگ پتروشیمی درحدود دو ماه غالب محصولات با سقف قیمتی معامله شدند.

این روند در ادامه به رینگ فلزات نیز سرایت کرد و با مصوبه وزارت صمت که عرضه کنندگان عمده ی فلزی را ملزم به عرضه در بورس کالا می کرد شدت یافت و سبب هدایت تقاضا کنندگانی که به طور مستقیم از این تولیدکنندگان تغذیه می شدند، به بورس کالا گردید و در نتیجه عرضه کنندگان تنها در بورس کالا و با دلار 4200 تومانی مجبور به عرضه شدند.

به طوری که از اوایل مرداد ماه در بخش فلزی عملا عرضه های مهم کاهش یافت و نهایتا شرکت های بزرگ در محصولات پرطرف دار عرضه خود را حذف کردند.

در پی مطالبات عرضه کنندگان عمده، جلسات متعددی با وزارت صمت برگزار گردید که مصوبات و اطلاعیه های مختلف هر روزه نظم حاکم به بازار را از بین برد و مبنای سهمیه خرید مشتریان از بورس کالا میانگین خرید سنوات قبل در نظر گرفته شد اما این تصمیم نیز پایدار نماند، به طوری که در نهایت از ابتدای هفته آخر شهریور ماه سهمیه ها به همان روال قبل یعنی بر اساس سامانه بهین یاب بازگرانیده شدند؛ این در حالی است که تا زمان نوشتن این مطلب برای سهمیه خرید شرکت هایی که از ابتدای سال جاری شروع به فعالیت کرده اند هیچ تدبیری اندیشیده نشده و سامانه بهین یاب نیز به طور کامل راه اندازی نشده ‏است.

هر چند که تدابیر کنونی نیز به سمت کوپنی کردن محصولات و کنترل تقاضا پیش رفته است.

قابل ذکر است که محصول پلی اتیلن ترفتالات و پلی پروپیلن ها مشمول مصوبه تعیین سهمیه ها بر اساس بهین یاب نشدند.

همچنین پلی استایرن انبساطی پتروشیمی تبریز و برخی پلی پروپیلن شیمیایی و نساجی با محدودیت خرید یک تا دو محموله مواجه شدند.

قیمت گذاران این عرصه به جز در معاملات رینگ صادراتی بورس کالا پایبند به دلار 4200 تومانی ماندند و این پایبندی به قیمت به وجود آمدن تفاوت نرخ قابل ملاحظه با بازار بود که خود این تفاوت قیمت سبب هجوم دلالان به بازار و ایجاد رانت برای عده‏ای خاص شد.

هر چند که تا کنون دلار 4200 تومانی تغییری نداشته است اما با باز شدن سقف رقابت در هفته آخر شهریور ماه قیمت تمام محصولات در رینگ های مختلف بورس کالا و نیز بورس انرژی جهش چشمگیر داشتند و تا چندین برابر قیمت پایه معامله شدند.  

همان طور که اشاره شد، در اوایل شهریور ماه فشار حاصل از قیمت ها در بازار آزاد و قطع عرضه و کنسل شدن پیاپی عرضه ها سبب شد تا سقف قیمت از برخی محصولات مانند مس و آلومینیوم برداشته شود که در این بین شاهد رقابت تا 50 در صد قیمت پایه این محصولات شدیم  و این قیمت افزایش یافته تا 50 درصد مبنای معاملات بعدی این محصولات قرار گرفت و عملا عرضه های بعدی به قیمت پایه معامله شدند.

این ترفند جهت نزدیک کردن قیمت‏ها به قیمت بازار صورت گرفت اما از طرفی به یک باره افزایش نرخ این محصولات را سبب شد که متاثر از واکنش بازار به افزایش نرخ دلار بود.

بعد از تجربه برداشتن سقف قیمت محصولات رینگ فلزی به ترتیب در سایر بازارها نیز این محدودیت برداشته شد به طوری که نهایتا در 26 و 27 شهریور ماه در رینگ پتروشیمی و شیمیایی شاهد رقابت تا 200 درصدی در برخی محصولات بودیم.  

برای محصولات میلگرد و تیرآهن نیز که تقاضای بسیار بالایی در رینگ فلزی دارد در ابتدا تقاضا به شدت محدود شده و حداقل خرید میلگرد و تیرآهن به 50 تن کاهش یافته بود و تنها چند تعاونی محدود اجازه‏ی خرید این محصولات را داشتند. اما این محدویت ها نیز از 24 شهریور برداشته شد و خرید این محصولات بدون محدودیت قیمتی، برای کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی مجاز گردید. 

درهفته ها اخیر شاهد آن بودیم که عرضه های مختلف به بهانه های متفاوت تایید نشدند که این امر در تناژ عرضه ها بورس کالا موثر بود در حالی در واقع معامله ای صورت نپذیرفته بود.  

شایان ذکر است دلیل کاهش تقاضای برخی محصولات میانی در رینگ فلزی که منجر به حذف شدن عرضه آن ها گردید، تعهد خریدار به عرضه محصول خود تا 75 درصد در بورس کالاست و از آنجا که الزام به عرضه با  دلار 4200 تومانی وجود دارد،  اختلاف قیمت چشمگیر با بازار باعث کاهش مشارکت تقاضا کنندگان شده است.

به طور کلی با بررسی روند معاملات رینگ فلزات ، به نظر می رسد مصوبه تعیین شده جهت الزام خریداران محصولات میانی به عرضه محصول نهایی خود در بورس کالا سبب شده تا تقاضا برای این محصولات کاهش یابد، به طوری که تقاضا برای مفتول مس بسیار بالا اما در کاتد این تقاضا وجود نداشته و به قیمت پایه معامله شده است.

این اثر برای آهن  اسفنجی و شمش نیز قابل تصور است که درصد رقابت آن ها نسبت به قیمت پایه بسیار کمتر از محصولات نهایی است. البته تایید این موضوع نیاز به داده های بیشتر و بررسی روند معاملات در هفته‏های آتی است.  

به نظر می رسد که پذیرفتن هر چه سریع تر تفاوت قیمت محصولات بورسی با سطح بازار آزاد هر چند صحه گذاشتن بر شرایط تورمی بازار است اما از نابسامانی و رانت جلوگیری کرده و خود مبنایی برای کاهش قیمت بازار از طریق افزایش عرضه با قیمت‏های درست و شفاف می گردد که البته در این بین کنترل صادرات و قاچاق سهم به سزایی در کاهش این نرخ ها دارند و عرضه کنندگان هم با منتفع شدن از طریق این افزایش نرخ، تمایل بیشتری به عرضه در بورس پیدا خواهند کرد.

هر چند که به این ترتیب به تولیدکنندگان خرد آسیب می رسد اما در واقع با این نظام سهمیه بندی عملا تولیدکنندگان خرد توان خرید از بورس را نداشته و نیاز خود از مواد اولیه را از بازار آزاد تامین می نماید . 

الهه چپردار از کارگزاری بورس بیمه ایران