شتاب مانع‌زدایی بر ریل بورس کالا

ویکی پلاست به نقل از دنیای اقتصاد : بورس کالا بستری است که عرضه‌کنندگان و متقاضیان کالاهای گوناگون را در سایه شفافیت اطلاعات گرد هم آورده تا در فضای رقابتی و از راه تعیین نرخ واقعی به دادوستد بپردازند.

طی سال‌هایی که از راه‌اندازی بورس کالا می‌گذرد، حضور هم‌زمان و فعال خریداران و فروشندگان در بورس کالا، به ایجاد رقابت نسبی در فضای کالایی کشور منجر شده که نه تنها امکان نظارت بر معاملات کالاها مهیا شده است، بلکه با تامین مالی تولیدکنندگان از طریق ابزارهای مالی- کالایی، نقدینگی مورد نیاز تولید تامین خواهد شد. این فرآیند، ضعف‌های گوناگونی که پیش از این در بازارهای غیر رسمی و معاملات سنتی وجود داشت را رفع کرده و شرایط دادوستد کالاها را بهبود بخشیده است.

تجربه بازارهای داخلی و نگاهی به رخدادهای جهانی در یک و نیم قرن اخیر نشان می‌دهد که توسعه صنعتی از بستر بورس‌های کالایی عبور کرده است.

آن هم در شرایطی که ذات تشکیل یک بورس کالا در ایران و اقصی نقاط جهان به معنی رفع بسیاری از موانع اداری و اجرایی است و حتی موانع تجاری همچون واسطه‌گری و سخت‌گیری‌های معاملاتی یا پوشش ریسک و تامین مالی نیز در این بستر مرتفع می‌شود.

ذات مانع‌زدایی در بازارها را قطعا باید از بستر بورس‌های کالایی رهگیری کرد. همچنین در قوانین بالادستی به وضوح ردپای این توانمندی و پتانسیل مشهود است.

بنابراین کافی است از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شود. این مطلب نیاز دارد تا عزم واقعی تصمیم‌سازان در حمایت از این سازوکار را مشاهده کنیم و البته می‌توانند ابزارهای جدیدی برای حمایت از تولید و رفع موانع موجود در برابر شکوفایی بخش تولیدی به شمار روند.

که حتی این امکان مهیاست که محدودیت‌های مربوط به تحریم‌های وضع شده را از بستر بورس‌های کالایی به شیوه‌های متفاوت بی‌اثر و خنثی کرد.

اینکه بورس انرژی در اوج تحریم‌های سخت‌گیرانه و ظالمانه توانست محموله‌های عظیمی از نفت خام و فرآورده‌های نفتی را صادر کند، واقعیتی است که نمی‌توان از کنار آن به سادگی عبور کرد و به نظر می‌رسد همین تجربه به زودی در بورس کالای ایران نیز خودنمایی خواهد داشت.

 ابزارهای مالی-کالایی در جهت حمایت از تولید

بررسی روند دادوستد محصولات طی چند سال گذشته نشان می‌دهد که انجام معاملات از بستر رسمی و قانونی همچون بورس‌های کالایی در فراهم آوردن مسیری که بتواند به رشد و مانع‌زدایی تولید کمک فزاینده‌ای کند، نقش بسزایی دارد.

از آنجا که از مهم‌ترین و اصلی‌ترین نقش‌هایی که بورس‌های کالایی در اقصی نقاط دنیا و همچنین کشور ما ایفا می‌کنند، ایجاد شفافیت و تسهیل روابط تجاری میان خریدار و فروشنده است، این پتانسیل را دارند تا با ابزارهای متنوع مالی- کالایی که به کار می‌برند، در جهت حمایت از متقاضیان مواد اولیه و عرضه‌کنندگان محصول ظاهر شوند.

چرا که بورس‌های کالایی با توجه به ویژگی‌های فنی که در ذات خود نهفته دارند، می‌توانند با تامین مالی تولیدکنندگان از طریق قراردادهای سلف استاندارد موازی، بهره بردن از قراردادهای خرید دین و حتی روش‌های گوناگون فروش اعتباری به تضمین خرید مستمر مواد اولیه از این بستر بپردازند.

آن هم در شرایطی که عرضه‌کنندگان نیز می‌توانند از فروش محصول تولیدی خود اطمینان خاطر داشته و بدون نگرانی از تامین ملزومات مورد نیاز تولید، بتوانند از میزان تقاضا برای محصولشان در مقاطع مختلف سال اطمینان حاصل کنند.

معاملات گواهی سپرده و صندوق‌های کالایی به عنوان ابزارهای مالی معرفی می‌شوند که می‌توانند مکانیزم نظام انبارداری و شفافیت در موجودی انبارها را افزایش دهند.

از این طریق در تمام روزهای سال تضمین دسترسی به مواد اولیه برای متقاضیان وجود دارد و از ورود تقاضای هیجانی در برهه‌های خاصی از فصول سال کاسته می‌شود.

به این ترتیب روند ورود تقاضا به بستر بورس‌ کالا با بهره بردن از چنین ابزارهای مالی، متعادل می‌شود و در شرایط رکود و رونق اقتصادی به خوبی امکان تعدیل جریان ورود و خروج نقدینگی به بازارهای کالایی رصد می‌شود.

زیرا در این صورت است که فعالیت‌های سفته‌بازی و واسطه‌گری با جذابیت کسب سود بیشتر یا آربیتراژ میان بازارها تا حد زیادی کم‌رنگ می‌شود و به تدریج جریان ورود و خروج نقدینگی به این بازارها متعادل خواهد شد. از این رو به تقویت حجم عرضه و رشد ارزش معاملات منجر خواهد شد که وزن بازارهای کالایی در اقتصاد ملی را افزایش می‌دهد.

کشف قیمت‌های واقعی در بستر شفاف معاملاتی و حذف زمینه‌های قیمت‌سازی یا دخالت‌های دستوری، از جمله مواردی است که ارزش بورس‌ کالا را در اقتصاد کشور بالا برده و روز به روز بر نقش‌ این بازار در جهت متعادل‌سازی اقتصاد و رونق تولید می‌افزاید.

با توجه به تحولات بورس کالا طی یک سال گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که گام برداشتن در مسیر توسعه از اهداف اصلی این بازار رسمی کالایی کشور است که با بهره‌گیری حداکثری از مجموعه ظرفیت‌های بورس کالا می‌توان به نقش کلیدی آن در جهت تحقق شعار سال یعنی تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها گام برداشت. در حال حاضر محصولات بسیاری از گروه‌های صنعتی و معدنی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمیایی و بسیاری از محصولات کشاورزی در بورس کالا مورد دادوستد قرار می‌گیرند.

این در حالی است که انجام دادوستد مجموعه محصولاتی که به بورس کالا راه یافته‌اند در بستر سه بازار فیزیکی، مشتقه و بازار مالی این امکان را برای متقاضیان و عرضه‌کنندگان فراهم می‌کند که به صورت آزادانه، حضوری فعال برای دادوستد در بورس کالا داشته باشند.

زیرا از این طریق نه تنها معاملات خود را با واقعی‌ترین نرخ ممکن انجام می‌دهند، بلکه با بهره‌گیری از جریان شفاف اطلاعاتی که مهیا شده است، می‌توانند با کمترین هزینه به مبادله پرداخته و در سایه تضامین و قراردادهای گوناگونی که طرفین معامله به بورس کالا ارائه می‌دهند، دادوستدهای خود را در شرایط امن ایجاد شده انجام دهند.

بررسی روند معاملات کالاها طی سال گذشته در بورس کالا، به وضوح نشان دهنده آن است که خریداران و فروشندگان محصولات مختلفی که تاکنون به بورس کالا راه یافته‌اند، طی سال گذشته از این بستر معاملاتی چه استقبال روز‌افزونی داشته‌اند، تا جایی که در زمینه حجم معاملات و میزان عرضه و تقاضاهای به ثبت رسیده در بورس کالا رکوردهای چشمگیری در بازارهای مختلف آن به ثبت رسید.

داده‌های ثبت شده به وضوح فاصله گرفتن از شیوه‌های سنتی معاملات و هدایت حداکثری کالاها به این بستر رسمی و قانونی را امری بسیار مهم جلوه می‌دهد که می‌توان آن را به عنوان پیش نیاز اصلی یک نظام اقتصادی موفق معرفی کرد.

چرا که در صورت نیاز امکان نظارت و رهگیری دادوستد کالاها در بستر اقتصاد کشور وجود دارد و بخش‌های مختلف تولیدی در کنار تامین نیازمندی‌های خود می‌توانند با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در مسیر توسعه و ارتقای تولیدات خود گام بردارند.

دو بازار آتی و مشتقه راهی برای متنوع‌سازی پرتفوی سرمایه‌گذاران

این درحالی است که بورس کالا در سال گذشته با طراحی ابزارهای مالی متنوع، در گروه‌های کالایی گوناگون اعم از صنعتی و معدنی، پتروشیمیایی و کشاورزی، در کنار تامین مواد اولیه مورد نیاز متقاضیان، توانسته با توسعه و تعمیق بازار آتی و مشتقه راهی برای متنوع‌سازی پرتفوی سرمایه‌گذاران در بازار کالایی‌ها فراهم کند.

از این رو در زمان مهاجرت نقدینگی از بازارهای موازی نظیر سهام، ارز و سکه، بتوانند نقدینگی سرگردان خود را به دو بازار آتی و مشتقه هدایت کنند و امکان سفته‌بازی در بازار نقدی و فیزیکی بورس کالا به حداقل برسد.

 اگرچه هنوز هم این دو بازار در ابتدای راه دستیابی به بلوغ نسبی قرار دارند، اما با توجه به خبرهای امیدوارکننده‌ای که در پایان سال گذشته از بورس کالا به گوش رسید و توسعه و تعمیق بازار گواهی سپرده با ورود سایر کالاهای صنعتی و معدنی و پتروشیمیایی به این بازار قوت گرفت می‌توان دورنمای جذابی را در سال جدید برای این گروه از معاملات بورس کالا متصور بود.

از آنجا که گواهی سپرده کالایی به عنوان مادر ابزارهای مالی معرفی می‌شود، می‌توان انتظار داشت با بهره‌گیری از معاملات گواهی سپرده برای انواع کالاهای پتروشیمیایی و انواع مقاطع طویل فولادی که پیش از این پشت سد مشکلات مالیاتی قرار داشت و از ورود آنها به این بازار جلوگیری به عمل می‌آمد، راه‌اندازی صندوق‌های کالایی و معاملات ثانویه محتمل ارزیابی شود.

به علاوه از مزایای دیگر تعمیق این بازار می‌توان به بلوغ هر چه بیشتر نظام انبارداری در کشور اشاره کرد که با گسترش بهره بردن از اوراق سپرده کالایی که مبتنی بر قبوض انبار هستند، شفافیت و نظارت کامل‌تری بر این بخش نیز حاکم شود.

  صعود حجم و ارزش معاملات طی سال گذشته در بازارهای گوناگون بورس کالا

به گزارش منتهی به 29 اسفندماه 1399 ، که از سوی شرکت بورس کالای ایران منتشر شده است، داده‌های معاملاتی به ثبت رسیده در طول سال گذشته نشان می‌دهند که بیش از 33 میلیون تن از انواع کالاها در بازار فیزیکی بورس کالا مورد دادوستد قرار گرفت که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با رشد 27 درصدی همراه شده است.

همچنین ارزش معاملات این میزان کالا طی سال گذشته به میزان 312 هزار و 635  میلیارد تومان ثبت شد که صعود 127 درصدی را نشان می‌دهد.

اگرچه رشد قیمت‌ها در سال جاری و به ویژه افزایش بی‌سابقه بهای ارز نقش بسزایی در این صعود قیمتی داشته است اما بخشی از این میزان افزایش مربوط به رشد حجم معاملات است که در سال گذشته رقم خورده است. اگر بخواهیم تالارهای موجود در بازار فیزیکی بورس کالا را به تفکیک مورد بررسی قرار دهیم، در تالار صنعتی و معدنی بیش از 13 میلیون و 738 هزار تن کالا به ارزش 166 هزار میلیارد تومان مورد دادوستد قرار گرفته است که نسبت به سال 98 رشد زیادی را تجربه کرده است.

در تالار محصولات پتروشیمیایی نیز به میزان 5 میلیون و 141 هزار تن محصول دادوستد شد که ارزشی بالغ بر 83 هزار میلیارد تومان داشت.

از میزان حجم معاملات ثبت شده در این تالار 3 میلیون و 438 هزار تن مربوط به پلیمرها و یک میلیون و 699 هزار تن نیز انواع محصولات شیمیایی بودند. در مجموع معاملات تالار محصولات پتروشیمیایی در سال گذشته نسبت به سال 98 رشد 11 درصدی حجم و 96 درصدی ارزش معاملات را به همراه داشت.

در سال گذشته 684 تن کالا در بازار محصولات کشاورزی بورس کالا معامله شد. این میزان محصول ارزشی بالغ بر 649 میلیارد تومان در برداشت.

داده‌های معاملاتی حکایت از انجام صد درصدی معاملات زعفران به صورت نسیه دارد که بخش عمده افزایش در ارزش معاملات بازار کشاورزی بورس کالا مربوط به این محصول است. در مجموع در سالی که گذشت 74 تن زعفران دادوستد شد. بخش عمده معاملات محصولات کشاورزی در بازار مالی و مشتقه انجام می‌شود.

بازار مشتقه بورس کالای ایران نیز شاهد معامله 13 میلیون و 727 هزار و 341 قرارداد آتی و 34 هزار و 544 قرارداد اختیار معامله بوده است که مجموع  این میزان قرارداد، ارزشی حدود 19 هزار و 562 میلیارد تومان داشت. نقره جدیدترین محصولی است که در بخش قراردادهای آتی طی سال گذشته مورد دادوستد قرار گرفت و در این مدت کوتاهی که به این بازار وارد شد، 49 هزار و 848 قرارداد به ارزش بیش از 100 میلیارد تومان را به ثبت رساند.

بازار ابزارهای مالی بورس کالا طی سال گذشته با پویایی بسیاری فعالیت کرد. به طوری که مجموع قراردادهای این بازار رشد 90 درصدی را نسبت به سال 98 به ثبت رساند. این در حالی است که ارزش این قراردادها در مقایسه با سال 98 با صعود 187 درصدی همراه بود.

اوراق سلف استاندارد موازی، اوراق گواهی سپرده و واحدهای صندق‌های سرمایه‌گذاری از جمله ابزارهای مالی هستند که در این بخش از بورس کالا مورد دادوستد قرار گرفته‌اند.

در این بخش بیش از 53 میلیون اوراق سلف موازی استاندارد به ارزشی نزدیک به 3 هزار و 956 میلیارد تومان در حالی دادوستد شد که این آمار با رشد 146 و 386 درصدی نسبت به دوره مشابه سال پیش از آن همراه شد. در بخش معاملات گواهی سپرده کالایی نیز معامله‌گران شاهد رشد 96 و 121 درصدی حجم و ارزش معاملات نسبت به دوره پیش از آن بودند تا با معامله بیش از 132 میلیون و 822 هزار ورقه بهادار مبتنی بر کالا ارزشی بالغ بر 8/ 8 هزار میلیارد تومان به ثبت برسد. یک میلیارد و 559 میلیون و 692 هزار و 585 واحد سرمایه‌گذاری صندوق‌های کالایی نیز در حالی خرید و فروش شد که ارزشی بیش از 5 هزار و 940 میلیارد تومان برای آن رقم خورد.

البته مسیر توسعه بورس کالا طی سال گذشته به گونه‌ای بود که دو بازار و تحویل جدید در آن راه‌اندازی شد، بازار اول به آغاز تابلوی معاملات املاک و مستغلات در بازار فیزیکی اختصاص داشت که با فروش سه باب ملک، ارزش این معاملات به 32میلیارد و 645میلیون تومان رسید. معاملات مناقصه نیز بازار جدید دیگری بود که در سال 1399 آغاز به کار کرد تا با معامله 20 هزار عدد کنتور برق ارزش 6 میلیارد و 715 میلیون تومانی در این حوزه ثبت شود.

هنگامی که مولفه‌های اقتصادی همچون عرضه و تقاضا در فضای رقابتی به دادوستد می‌پردازند امکان سوء‌استفاده برای واسطه‌گران از بین می‌رود.

از این رو کشف واقعی قیمت که از مهم‌ترین مزایای بورس کالا به شمار می‌رود محقق خواهد شد. در این صورت است که در بلندمدت امکان برنامه‌ریزی برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان فراهم می‌شود. بنابراین مکانیزم ایجاد شفافیت در دادوستدها می‌تواند سیگنال‌های قدرتمندی برای پیش‌بینی دورنمای بازارهای کالایی مخابره و ریسک‌های ناشی از نوسان قیمت ناشی از تورم‌های انتظاری را تعدیل کند.

البته این مطلب در حالی به طور کامل محقق می‌شود که در کنار فضای رقابتی ایجاد شده برای کشف نرخ، بتوان با متنوع‌سازی ابزارهای معاملاتی و راه‌اندازی بازارهای گوناگون این بستر رسمی کالایی کشور را تعمیق بخشید تا در برهه‌های زمانی که تورم یا رکود بر دادوستد کالاها سایه می‌اندازد از داده‌های اثرگذار معاملاتی همچون حجم معاملات صیانت شود.

تلاش‌های بورس کالا در سال گذشته برای راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی و معاملات قراردادهای مشتقه روی محصولات صنعتی و معدنی و پتروشیمیایی امیدواری‌هایی را نسبت به سال جاری ایجاد کرده است. چرا که در کنار کاهش دخالت‌های دستوری آن با هدف تنظیم بازار، مسیر توسعه بازارهای نوین و ابزارهای مالی مدرن کالایی هموار خواهد شد.

ویکی پلاست | مرجع بازار صنعت پلاستیک