چرا دلار گران شد؟

یک علل و عوامل تصنعی دخالت دارند که هنوز علت کاوی علمی نشده است. هنوز یک اقتصاددان مستقل و بی‌طرف و یا دولت گزارش قانع کننده به مردم نداده است.

خلال تحلیل های چند ماه گذشته عوامل و فرضیات زیر از طرف مسئولان و اقتصاددانان مطرح گردیده است:

تحریم‌ها: بی‌گمان این جهش و شوک وارده بر بازار همزمان با اعلام خروج آمریکا از برجام بود. ولی هنوز تحریم ها اعمال نشده،‌ هنوز جوهر فرمان ترامپ خشک نشده بود. هنوز که ارز کافی در بازار و خزانه دولت وجود دارد.پس نمیتوان گفت که کمبود ارز ناشی از تحریم باعث گرانی است. 

جو روانی: این فرضیه را همان اوایل رئیس جمهور اعلام داشتند که قیمت‌ها بخاطر جو روانی و به نحو کاذب است. نرخ دلار وسکه طبیعی است و مردم به قیمتی که در پس کوچه ها توسط چند نفر تعیین میشود توجه نکنند.

این فرضیه هم‌ قانع کننده نبود. چون جو روانی برای مردم تا حد اندکی موثر است. از چندین میلیون خانوار فوقش یک میلیون خانوار توان خرید دلار دارند.

برفرض محال که همه این افراد با بضاعت مالی هرکدام متوسط هزار دلار بخرند یک میلیارد دلار هم نمی‌شود.
فکر نمی‌کنم الان حتی رئیس‌جمهور هم طرفدار فرضیه خودش باشد.

سوء مدیریت: دولت چون علت بحران را نمی‌دانست با تصور جو روانی مدتی دلار ۴۵۰۰ تومان عرضه کرد که خود تبدیل به رانت دهی و غارت خزانه ملی و پرداخت دلار به قیمت اندک گردید و خریداران دلار دولتی اجناس را به قیمت دلار آزاد می‌فروشند.

این راهکار هرچند ناشی از عدم اشراف دولت بر اقتصاد کشور وعدم اطلاع از علت واقعی بحران می باشد ولی تدبیری ناکام بوده و نه عامل افزایش.

بنگاه های اقتصادی داخلی: طبق این فرضیه جو روانی تاثیری نداشته است. چون اگر جو روانی بود که می‌بایست مردم سپرده‌های شان رااز بانک ها خارج می‌کردند و دلار می‌خریدند ولی آمار چنین نمی‌گوید.

طبق آمارها سپرده‌ها از بانک ها زیاد خارج نشده بلکه بنگاههای اقتصادی مانند بانکها برای سودجویی هرچه بیشتر نقدینگی را به دلار تبدیل کردند. این هم عامل مهمی است ولی حداکثر تا دو برابر افزایش قیمت موثر بوده و علت‌العلل جهش پنج برابری قیمت‌ها نیست.

افزایش نقدینگی: طبق این فرضیه نقدینگی کشور سه‌برابر شده و دولت در شش سال گذشته بصورت مصنوعی مانع تورم شده است و الان فنر متراکم قیمت ها دررفته و موجب جهش قیمت‌ها گردید.

سیاست انقباضی دولت: طبق این فرضیه دولت بصورت هدفمند چنین جوی درست کرده است تا بتواند نقدینگی را از دست مردم جمع کند. بدهی خود را با  شرکت ها و پیمانکاران از طریق چاپ پول تسویه کند و با فروش دلار به قیمت گزاف خزانه را پر نماید. 

مداخله خارجی: طبق این فرضیه عربستان سعودی و امارات برای اخلال در نظام اقتصادی ایران از طریق واسطه‌ها و فعالان بازار در حال خریداری دلار به قیمت گران تر از نرخ بازار هستند.

این فرضیه ادعایی می‌گوید که آنها بودجه کلانی به این کار اختصاص داده اند و اگر دلار به هر قیمتی برسد آنها هزار تومان گران‌تر می خرند.مثلا اگر ۱۱ هزار تومان شد آنها ۱۲ هزار خریدند و۱۲ هزار شد آنها ۱۳ هزار تا الان که ۲۰ هزار تومان شده است.

اگر چنین باشد عربستان که ریال ندارد مجبور است بازار ایران را از دلار و طلا پر کند که بتواند ریال بخرد و نتیجه معکوس می‌گیرد.

احتکار ارز خانگی: طبق این فرضیه حدود ۹۰ الی ۱۱۰ میلیارددلار ارز خانگی وجود دارد.سوداگران ارز هرگاه بخواهند که قیمت ها را بالا ببرند با جمع کردن این حجم عظیم دلار و  احتکار دلار موجب کمیابی در بازار می شوند.

اگر چنین آماری هم درست باشد؛ عامل گرانی نیست. دارندگان ارز خانگی فوقش از عرضه دلار خودداری کنند آنها نمی توانند ارز بازار را خریداری کنند.

خروج ارز: براساس این فرضیه ملت همیشه در صحنه، برای مسافرت و اعزام دانشجو به خارج و خرید خانه خارجی و سرمایه گذاری در خارج حدود ۳۰ میلیارد دلار ارز در سه ماهه آخر سال ۹۶ از کشور خارج کردند. بالا رفتن ریسک سرمایه گذاری در ایران موجب فرار سرمایه ها از کشور می شود.

تدابیر احتیاطی: مطابق این فرضیه چون تحریم‌ها در آینده موجب کاهش ذخایر ارزی می شود دولت من باب احتیاط کلیه منابع ارزی را بلوکه کرده وارز به بازار تزریق نمی کند و درنتیجه ارز کمیاب شده و قیمت بالا رفته است.

کدام فرضیه درست است؟ کدام نادرست؟آیا می توان گفت هرکدام از این فرضیات بهره ای از حقیقت دارند؟

پاسخ دقیق نیازمند. مطالعات اقتصادی و اجتماعی و علمی جامع و سازماندهی علمی نظریات رایج و بسط مطالعات و اندیشه های اقتصادی است.

منبع: کانال دکترمحمدطاهر کنعانی