"مذاکره، آری یا نه"

مذاکره یکی از ابزارهای جامعه بشری است. هر چقدر که جوامع رشد و توسعه یافته اند، موضوعاتشان افزون تر شده است و به دلیل رشد بیشتر دانش و بینش بشری، نظراتشان هم تنوع بیشتری یافته و در نتیجه اختلاف  نظرها فراوانتر و آشکارتر شده است. از این روی نیاز به استفاده از ابزار مذاکره بیشتر شده است.

لذا کشورهای توسعه یافته مبادرت به تربیت مذاکره کننده در حوزه های مختلف نموده اند، کسانی که بتوانند این ابزار را بهتر بکار بگیرند و به نتیجه مطلوبتری دست یابند.

اگر بپذیریم که مذاکره تنها یک ابزار است پس قضاوت در استفاده از آن و بد یا خوب پنداشتنش کار عبثی است. همانطور که بحث کردن در خصوص بد یا خوب بودن استفاده از خودکار یا چاقو کار بیهوده ایست. اما چرا ما به مذاکره بجای نگاه ابزاری، نگاه آرمانی و ایدئولوژیک داریم؟

نظام حکمرانی در ایران همواره بسیار متمرکز و دارای جریانی یک طرفه بوده است. به همین جهت نیاز به استفاده از ابزار مذاکره کمتر احساس می شده است و، بالاتر از آن، مذاکره ابزار سست نمودن قدرت حاکمیت تلقی می شده است.

به ارتباط مردم و حاکمیت که بنگریم، در می یابیم که که این ارتباط در اغلب موارد یک سویه و از بالا به پایین بوده است. حتی در مواقعی که با مردم ارتباط گرفته می شود شکل ارتباط سخنرانی و گفت و گو های تشریفاتی است.

نمود اعتنای به مردم در حاکمیت ایرانی رفتن مسئولین ارشد به نقاط دور دست و گفتگو با آحاد مردم است، که بدون شک روش امروزی و اصولی مذاکره نیست.

مذاکره واقعی حاکمیت و مردم باید از طریق ارتباط مؤثر با نهادهای متشکل مردمی صورت بپذیرد و نبود جامعه ی مدنی قوی دلیل محکمی بر مهجور بودن ابزار مذاکره در ارتباط حاکمیت ایرانی با مردم است.

مسئله در حوزه اقتصاد هم همینطور است. علیرغم وجود نهادهایی مانند اتاق های بازرگانی و تشکل های اقتصادی، ابزار مذاکره به ندرت کارایی دارد.

در این بخش "تظاهر به مذاکره" بسیار رایج است، یعنی گفتگوی بدون حاصل و نتیجه ی ملموس و به بیان دیگر خالی کردن مذاکره از روح و مشروعیت.

به فضای سیاست که نگاه کنیم وضع بدتر هم هست. در این صحنه بجای مذاکره، یک "همهمه ی سیاسی" همواره در کشور در جریان است. چون مذاکره به رسمیت شناخته نشده است، ضرورت داشتن احزاب قوی هم احساس نشده است.

هر کس برای خود حزبی دارد و احزاب بدل به پایگاه های شخصی شده اند تا نهادهای برقراری گفتمان سیاسی بین جناحی.

بی جهت نیست که پرخاشهای سیاسی مدام در کشور اوج می گیرد زیرا گروههای غیر رسمی فراوانند و مذاکره بین گروههای غیر رسمی اعتبار و پایایی ندارد. این کاستی تا درون مجلس هم راه یافته است وآنرا ناکارامد کرده است زیرا در آنجا گفتگوهای سیال و فرصت محور جای مذاکره را گرفته است.

در مجلس هر زمانی می تواند سرنوشت یک تصمیم عوض شود، مثلاٌ یک استیضاح از امضا بیافتد یا سرنوشت یک طرح یا لایحه در صحن مجلس به یکباره تغییر یابد.

تمام مثال های بالا حکایت از یک واقعیت پنهان دارد: مذاکره در جعبه ابزار حاکمیت ایرانی قطعه ای ناساز است. اما ساختار مذاکره گریز حکمرانی در ایران هیچگاه این کاستی را درنیافته یا شاید جریان یک طرفه بالا به پایین چنان مطلوبش بوده که لازمش نیامده دست در جعبه کند و مذاکره را بیرون بکشد.

عصبانیت و نارضایتیهای متعدد جامعه ی ایرانی که این روزها بیش از پیش به چشم می خورد ناشی از بسته بودن راههای مذاکره مردم با حاکمیت است. یعنی اساساٌ به این موضوع مهم فکر نشده است که بطور مثال قشر معلم، بازنشسته، کارگر و... چگونه باید با مسئولین ذیربط مذاکره کند.

نتیجه ای که از کالبد شکافی قدرت در حاکمیت ایرانی می توان گرفت این است که استفاده نکردن از ابزار مذاکره بخشی از شیوه ی حکمرانی ماست. ما می توانستیم بسیاری از مشکلات داخلی خود را با مذاکره و برقراری گفتمانهای درون خود بهتر حل و فصل کنیم اما از آنها طفره رفتیم.

ما در کشور بحران مطالبات انباشته اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داریم زیرا نه مجال رشد و بالندگی به نهادهای مربوطه را دادیم و نه مذاکره واقعی و نتیجه بخش با آنها را بر تافتیم و کار را بدانجا رساندیم که افراد از زیر چتر نهادهای متعارف این حوزه ها خارج شوند و در قالب گروه و دسته و تجمع به پی گیری مطالبات خود بپردازند. باید یاد بگیریم که مذاکره همواره فرصت است.

مذاکره ابزاری است که باید مهارت استفاده از آن را فراگرفت، نه اینکه آنرا کنار گذاشت و یا به آن بدگمان بود. ما به مذاکرات جدی هم در داخل و هم خارج از کشور نیاز داریم، از ابزار نگریزیم، به کیفیت و شیوه ی استفاده از آن فکر کنیم!

یادداشت: پدرام سلطانی