دو بیماری مزمن تجارت ایران

به گزارش ویکی پلاست به نقل از دنیای اقتصاد،اما مساله این است، از کل ارزش تجارت کالا طی 9 ماهه نخست سال 1400 حدود 1/ 35 میلیارد دلار به صادرات و 9/ 36 میلیارد دلار به واردات اختصاص داشته است. این ارقام نشان از کسری تراز تجاری کالایی به میزان 8/ 1میلیارد دلاری دارد.

در واقع هنوز فراز و فرودهای تجارت خارجی کشور بیشتر متوجه بخش صادرات کشور بوده است. ضمن اینکه به گفته تحلیلگران صادرات ارزان و واردات گران همچنان جزء لاینفک تجارت ایران و یک بیماری مزمن است. این تحلیل را در گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی نیز می‌توان دید، به باور کارشناسان این موسسه همچنین تمرکز مقاصد صادراتی کشور بیش از مبادی وارداتی است.
بررسی‌‌های آماری نشان می‌دهد، فراز و فرودهای تجارت خارجی کشور طی سه سال اخیر ناشی از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه سال 1397 و تشدید تحریم‌ها و همچنین شیوع ویروس کرونا از اواخر سال 1398 بیشتر متوجه بخش صادرات کشور بوده است.

رشد 3/ 40 درصدی صادرات و دستیابی به ارزش 1/ 35 میلیارد دلار در 9 ماه منتهی به آذر سال 1400 در حالی رقم خورده است که صادرات 7/ 33 میلیارد دلار کشور در مدت مشابه سال 1397 با کاهش 5/ 6 درصدی به 5/ 31 میلیارد دلار در 9 ماه منتهی به آذر سال 1398 و همچنین با کاهش شدید 5/ 20 درصدی به 25 میلیارد دلار در 9 ماه منتهی به آذر سال 1399 رسیده بود، بنابراین با وجود کاهش مستمر دوساله صادرات، رشد قابل ملاحظه 3/ 40 درصدی ارزش صادرات کشور تا ماه نهم سال جاری سبب ارتقای صادرات به جایگاهی بالاتر از رقم سال 1397 به میزان 4/ 1 میلیارد دلار (معادل رشد 2/ 4 درصدی) شده است.

علاوه بر این، تغییرات ارزش واردات کشور طی 9 ماهه‌‌ منتهی به آذر سال‌های 97 تا1400 کمتر از صادرات بوده است؛ به‌‌طوری که رشد 9/ 36 درصدی ارزش واردات کشور در 9 ماه منتهی به آذر سال 1400 و دستیابی به ارزش 9/ 36 میلیارد دلار در حالی رقم خورده است که ارزش واردات از 33 میلیارد دلار در 9 ماهه منتهی به آذر سال 1397 با کاهش 1/ 3 درصدی به 32 میلیارد دلار در 9 ماه منتهی به آذر سال 1398 و با کاهش شدیدتر 8/ 15 درصدی به 27 میلیارد دلار در 9 ماه‌ منتهی به آذر سال 1399رسیده است.

افزایش نسبی کیفیت کالاها
صادرات ارزان و واردات گران همچنان از ویژ‌‌گی‌‌ها و جزء لاینفک تجارت ایران است. زیرا هنوز تمرکز بر صادرات کالاهای خام و مواد اولیه با ارزش افزوده پایین از دستور کار خارج نشده است. در ضمن واردات کالاهای واسطه‌‌ای و سرمایه‌‌ای که دارای ارزش افزوده بالاتری هستند و همچنین واردات کالاهای اساسی مانند غلات با ارزش و قیمت‌‌های جهانی قابل توجه، در لیست خریدهای ایران قرار دارد.

در 9ماه منتهی به آذر سال جاری صادرات کشور رشد 30درصدی در ارزش واحد صادراتی و واردات کالا نیز رشد 15درصدی را در ارزش واحد وارداتی تجربه کرده است، اما در نهایت ارزش هر تن کالای صادراتی 381دلار و ارزش هر تن کالای وارداتی هزار و 227 دلار بوده است که همچنان وجود شکاف زیاد بین ارزش واحد صادراتی و وارداتی را نشان می‌دهد.

بررسی آماری نشان می‌دهد اگر ارزش هر تن کالای صادراتی معادل ارزش واحد وارداتی و با فرآوری و ارزش افزوده بالاتر بود، کل ارزش صادرات کشور طی 9 ماه‌ منتهی به آذر می‌توانست معادل 4/ 72 میلیارد دلار باشد.

کاهش نسبی تمرکز مقاصد صادراتی
در 9 ماه‌ منتهی به آذر سال جاری، عمده‌‌ترین مقاصد صادراتی ایران به ترتیب کشورهای چین 29 درصد، عراق 3/ 19 درصد، ترکیه 7/ 11 درصد، امارات متحده عربی 8/ 9درصد و افغانستان 4 درصد بوده است. اما عمده‌‌ترین مبادی وارداتی به ترتیب کشورهای امارات متحده عربی 1/ 31درصد، چین 8/ 22 درصد، ترکیه 10 درصد، آلمان 7/ 3درصد و سوئیس 4/ 3 درصد گزارش شده است. به‌‌طور کلی، تمرکز مقاصد صادراتی کشور بیش از مبادی وارداتی است، اما طی 9 ماه منتهی به آذر سال 1400 نسبت به مدت مشابه سال‌های گذشته تمرکز بازارهای صادراتی ایران اندکی کاهشی بوده و در مقابل تمرکز مبادی وارداتی کاهش نامحسوسی داشته است.

مطابق گزارش‌های آماری سازمان توسعه تجارت کشور، سهم پنج مقصد مهم صادراتی به 8/ 73 رسیده است، این سهم در مدت مشابه سال 1399 معادل 5/ 76 درصد و در سال 1398 معادل 9/ 73 درصد بوده است. در خصوص مبادی وارداتی نیز مشاهده می‌شود که سهم پنج مبدا مهم وارداتی کشور در 9 ماه منتهی به آذر سال جاری به 71 درصد رسیده است، در حالی که در مدت مشابه سال 1399 معادل 6/ 71 درصد و برای سال 1398 معادل 70 درصد بوده است.

ترکیه در صدر
ترکیه در سال‌های اخیر مقصد بیش از 10درصد از صادرات کالاهای غیرنفتی کشور بوده و از این بابت شریک مهم تجاری ایران محسوب می‌شود. در سال گذشته به دلیل مسائل و مشکلات مختلف از جمله انسداد مرزها، سهم این کشور در صادرات غیرنفتی ایران تا پایان 9 ماهه منتهی به آذر سال 1399به حدود 5/ 7درصد کاهش یافت و با صادراتی به ارزش 8/ 1میلیارد دلار در جایگاه چهارم مقاصد صادراتی قرار گرفت.

اما در 9 ماه منتهی به آذر سال جاری با افزایش بیش از دو برابری و دستیابی به صادرات بیش از 4 میلیارد دلاری و سهم 7/ 11 درصدی به جایگاه سوم در بین مقاصد صادراتی ایران رسیده است. در این میان، امارات متحده عربی که مقصد بیش از 5 میلیارد دلار در 9 ماهه منتهی به آذر سال 1398 بوده است، در 9 ماهه سال جاری به 4/ 3 میلیارد دلار کاهش یافته و رتبه چهارم پس از ترکیه را به خود اختصاص داده است.

 افزایش واردات از شرکای عمده
از نکات بارز و قابل توجه بخش واردات کشور در 6 ماهه اول سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایش واردات از کشورهای امارات متحده عربی 82 درصد، چین 20 درصد، ترکیه 24 درصد، آلمان 4 درصد و سوئیس 131 درصد است.

با توجه به افزایش رشد ارزشی و کاهش رشد وزنی واردات به جز مورد امارات متحده عربی در خصوص واردات از چین، ترکیه و آلمان با افزایش نسبی کیفیت اقلام وارداتی نیز همراه بوده است.

کالاهای واسطه‌‌ای و سرمایه‌‌ای در صدر تامین نهاده‌ها و مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور همواره محرک رشد تولید و صادرات بوده است. در 9 ماه‌ منتهی به آذر سال جاری ارزش واردات کالاهای واسطه‌‌ای به2/ 26میلیارد دلار و کالاهای سرمایه‌‌ای به 9/ 4میلیارد دلار رسیده است.

ارزش واردات این کالاها که در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب به 6/ 19 میلیارد دلار و 8/ 3 میلیارد دلار بود با افزایش 37 و 35 درصدی مواجه شد.

اگرچه ارزش واردات کالاهای واسطه‌‌ای نسبت به سال 1397 معادل 6/ 21 میلیارد دلار افزایش را نشان می‌دهد، اما هنوز ارزش واردات کالاهای سرمایه‌‌ای به ارزش سه سال قبل یعنی سال 1397معادل 2/ 5میلیارد دلار نرسیده است.

در مجموع اگرچه رشد تجارت ایران در نیمه اول سال 1400 قابل توجه بوده، اما این رشد به دلیل آسیب‌‌های ناشی از همه‌‌گیری و محدودیت‌‌های ناشی از تحریم در دو سال گذشته، هنوز به سطوح آمار ثبت شده در سال 1397 دست پیدا نکرده بود؛ اما تحولات مثبت تجارت کشور طی 9ماه‌ منتهی به آذر سال جاری از جمله کاهش محدودیت‌‌های کرونایی، پیگیری برنامه توسعه صادرات و ایجاد هماهنگی در مرزها با کشورهای مقصد تجاری، رشد 8درصدی ارزش تجارت ایران نسبت به سال 1397، همچنین رشد 4/ 13 درصدی نسبت به سال 1398 با وجود افت مستمر دوساله را به‌‌دنبال داشت.